Συνάντηση με την Ιστορία

«Μια κρύα ημέρα του χειμώνα του 2008 είδα τον Γιάννη Σακελλαράκη να περπατά στην οδό Πανεπιστημίου, φορώντας ένα μαύρο παλτό που ανέμιζε στον αέρα. Εμοιαζε να αιωρείται πάνω από την άσφαλτο. Στο μυαλό μου ήρθε η εικόνα του Μινωίτη ιερέα στον ναό στα Ανεμόσπηλια. Το πήρα για οιωνό, και είπα μέσα μου, “Θα κάνω μία ταινία για αυτόν τον άνθρωπο”».

Συζητάμε με τη Διονυσία Κοπανά, σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ «Το ίχνος του χρόνου», με το οποίο συμμετείχε επίσημα στο 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έναν κινηματογραφικό φόρο τιμής σε αυτόν το σπουδαίο αρχαιολόγο που δεν είναι πια μαζί μας. Η ταινία είναι εμπνευσμένη από εκείνον», λέει η ίδια, «και δεν κρύβει τον θαυμασμό μου για το αρχαιολογικό του έργο και  τη γοητεία που εξέπεμπε η προσωπικότητά του. Ηταν ένας πραγματικός δάσκαλος, και έχουμε ανάγκη από τέτοιους ανθρώπους για να μας δείξουν τον δρόμο προς το μέλλον».

«Το ίχνος του Χρόνου» είναι ένα λυρικό ντοκιμαντέρ για τον χρόνο, τη μνήμη και τη νοσταλγία. Για το αποτύπωμα της Ιστορίας έτσι όπως διατηρείται ζωντανό στη φύση, τις πέτρες, τους ήχους, τις μουσικές, τον κύκλο των εποχών, και επάνω στα πρόσωπα των ανθρώπων. Πρωταγωνιστής είναι ένας απών – ο Γιάννης Σακελλαράκης «έφυγε» από τη ζωή το 2010, δύο χρόνια πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, αλλά είχε δώσει την έγκρισή του πολύ νωρίτερα. Ομως παραμένει ζωντανός στο έργο του, ενώ η παρουσία του στην ταινία φτάνει στον θεατή μέσα από υλικό αρχείων και τα λόγια όσων δούλεψαν κοντά του. Και όπως στην περίφημη ανασκαφή της Ζωμίνθου τη θέση του πήρε η σύζυγός του, η αρχαιολόγος Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, έτσι και στην ταινία ήταν εκείνη που οδήγησε το κινηματογραφικό συνεργείο στα βήματά του. «Τα τελευταία χρόνια έχω αφοσιωθεί στη Ζώμινθο», μας λέει από το τηλέφωνο, αφήνοντας για λίγο το σημαντικό ανασκαφικό της έργο στην Εύβοια. Με την άρση των περιοριστικών μέτρων στη μετακίνηση, ετοιμάζεται να ταξιδέψει στην Κρήτη και να μείνει κοντά στην ανασκαφή για ένα μήνα τουλάχιστον. «Ημασταν ευτυχείς στην Κρήτη», θυμάται για τα πολλά χρόνια που δούλεψαν μαζί με τον Γιάννη Σακελλαράκη στο νησί. «Υπήρξε μεγάλο του όνειρο να αναδειχθεί το ανάκτορο, ακόμη κι αν εκείνος δεν βρισκόταν πλέον μαζί μας», σχολιάζει, ικανοποιημένη που οι εργασίες πλέον ολοκληρώνονται.

Η ταινία κινείται κυρίως στην περιοχή των Αρχανών –όπου έχουν αποκαλυφθεί το μινωικό ανάκτορο, το μεγάλο νεκροταφείο στο Φουρνί και ο ναός της ανθρωποθυσίας στα Ανεμόσπηλια–, και στην περιοχή του Ψηλορείτη, με έμφαση στη Ζώμινθο και το Ιδαίον Αντρο. «Η σχέση του με τη φύση ήταν βαθιά, και αυτή η σύνδεση που είχε η ψυχή του με τον τόπο, αναδεικνύεται στο ντοκιμαντέρ», λέει η κ. Σαπουνά-Σακελλαράκη. Ή, με τα λόγια της σκηνοθέτιδος: «Αυτή είναι μια ταινία για τους αέρηδες, τα βουνά και τη θάλασσα, τα αιωνόβια δέντρα, τη βροχή, το χιόνι, την καταστροφή και την αναγέννηση». Αλλωστε για εκείνην η αρχαιολογία και η σκηνοθεσία έχουν μια κοινή λογική, με κάποιον τρόπο «σκάβουν» προς την ίδια κατεύθυνση: «Ολα συνυπάρχουν την ίδια στιγμή», λέει η Διονυσία Κοπανά. «Παρελθόν, παρόν και μέλλον είναι εκδοχές του ίδιου υλικού της ύπαρξης, και η κινηματογραφική γλώσσα μου έδωσε μια μηχανή του χρόνου για να κινηθώ ελεύθερα μέσα σ’ αυτά. Με ενδιαφέρει η ιδέα της ρίζας που μας κρατά δεμένους με τη γη, το αίσθημα της συνέχειας στη ζωή».

Ετσι η μινωική Κρήτη του Γιάννη Σακελλαράκη έρχεται στο παρόν μέσα από το «Ιχνος του χρόνου» και ενσαρκώνεται στα πρόσωπα των βοσκών που ζουν στο νησί. Καθόλου τυχαία, οι ίδιοι είναι επίσης οι εργάτες των ανασκαφών, που σαν φύλακες της Ιστορίας κατοικούν σε πέτρινα καλύβια φτιαγμένα με την ίδια αρχαία τεχνική των θολωτών τάφων. Δίπλα στα ανασκαμμένα μινωικά νεκροταφεία, οι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν τις ίδιες σχεδόν αρχέγονες τελετουργίες τους, να προσφέρουν θυμίαμα στους νεκρούς τους, να χρησιμοποιούν αρχαίες λέξεις, να τραγουδούν παλιές μελωδίες. «Φαντασία είναι η μη συνειδητοποιημένη γνώση», έλεγε ο Γιάννης Σακελλαράκης, ο σοφός δάσκαλος, δείχνοντας μας προς τον ανοιχτό ορίζοντα.

Για περισσότερη αρθρογραφία, γίνετε συνδρομητής στην έντυπη Καθημερινή.