Başta Ata Demirer olmak üzere birçok ünlü ismin ve yetkililerin girişimleri sonunda meyvesini verdi, güzel haber Çanakkale'den geldi. Artık o meyvemiz de coğrafi işaret tescilli. Peki nedir bu coğrafi işaret dedikleri şey?
ATA DEMİRER KOLLARI SIVADI! ÜZÜM BAĞINA GİRDİ"Tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve ürünün söz konusu karakteristik özellikleri ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işareti" diye tanımlanan coğrafi işaret, menşe ya da mahreç işaret olarak sınıflandırılıyor.Kalitesi, gelenekselliği, yöreden elde edilen hammaddesi ile yerel niteliklere bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunması sağlayan bu uygulama kapsamında Türk Patent ve Marka Kurumu'nun tescile uygun bulduğu ürünlerimizin sayısı günden güne artıyor.Sizin için Edirne'den Kars'a Gaziantep'ten Çanakkale'ye tescilli lezzetlerimizin bazılarını derledik. İşte tadına doyum olmayan o özel lezzetler...Son olarak Bozcaada'da yetişen Çavuş üzümü coğrafi işaret tescili almaya hak kazandı. Haber Çanakkale Belediyesi'nin sosyal medya hesaplarından bir Bozcaada aşığı olduğu bilinen ve daha önce de Çavuş üretimini desteklemek için katıldığı bağbozumu etkinliğiyle hatırlanan Ata Demirer'in fotoğrafı ile duyuruldu. Çavuş üzümü Çanakkale'nin Bayramiç beyazı, Bayramiç Elması ve Ezine peynirinden sonraki dördüncü tescilli lezzeti.Zonguldak bölgesinin değerlerinden Çaycuma manda yoğurdu da Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından menşe adıyla tescil edildi. Böylece manda yoğurdu Zonguldak'ın ilk tescilli lezzeti oldu.Bu hafta içinde onayını alan bir diğer ürün de Çeşme kavunu oldu. Lezzeti ve kokusuyla ünlü Çeşme kavunu için 2016'da yapılan başvuru sonucu belli oldu. Başvuru, Resmi Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteninde askıya çıkarıldı. Altı aylık askı süresi sonunda Çeşme kavununun, coğrafi işaretli ürünler arasında yerini alacak. Peki ya diğerleri?Afyonkarahisar ilimizin ilk akla gelen lezzetlerinden Afyon sucuğu Türkiye’nin ilk coğrafi işaret tescilli ürünlerinden. Afyon Ticaret odası Afyon sucuğu için tescil başvurusunu 2003 yılında yaptı, süreç 2004’te sonuçlandı.Kilis'in meşhur tatlısı cennet çamuru tescilli lezzetler arasında. Kaymaklı kırma künefe olarak da bilinen cennet çamuru fıstık, tereyağı, şeker ve tarçınla yapılıyor.Alanya'nın gülüklü çorbası da Türk Patent Enstitüsü tarafından Alanya'ya tescillendi. Alanya'da özellikle düğünlerde yapılan bu çorba besleyici olma özelliğiyle de biliniyor.Oltu ilçesinin meşhur lezzeti cağ kebabının Erzurum’a tescillemesinin sebebi, kebapta kullanılan etin doğal ortamında beslenerek yetiştirilen koyunlardan elde ediliyor olması. Odun ateşinde yatay olarak pişirilen kebap ve “cağ” adı verilen küçük şişlerle kesilerek tabakta servis edilir.Türkiye ve tatlı denince akla bütün dünyada baklava geliyor ancak Gaziantep baklavası özel olarak tescil edilmiş bir lezzet. Antep baklavasında kullanılan fıstık, sadeyağ ve kaymağın belirlenmiş standartlarda olması şart.Adapazarı ıslama köftesi servis edilirken, tabağın altına yerleştirilen soslu ekmeği, bu yemeğe hem adını hem de tescil özelliğini verir. Islama köftesinin tescili Sakarya’ya verilmiştir.Eskişehir’in tescilli lezzeti çibörek, un, su ve tuzdan oluşan hamurun dinlendirilip küçük yuvarlaklar halinde açıldıktan sonra içine hazırlanan harç malzemesi konulmasıyla, yağda pişirilerek yapılır.Kayseri şehriyle özdeşleşen Kayseri mantısının tescillenmesini sağlayan özellikleri, malzemeleriyle hamurunun hazırlanması, biçim verilip açılarak içine kıyma koyulup tekniğine uygun katlanması.Tadı ve köpüğü ile ünlü Susurluk ayranının Balıkesir’e tescillenmesini sağlayan ise mayalanmış yoğurt ve az miktarda kullanılan tuzun ayranın içindeki oranları. Ayranın yoğurdun kendi yağı ve kaymağı ile yapılması köpük oluşmasında çok önemlidir.Kuzu etinin 10-12 saat pişirilmesiyle elde edilen beyranın Gaziantep'te 1885'ten bu yana yapıldığı biliniyor. Beyranın özel bakır sahanlarda servis edilmesi de bir başka öne çıkan özelliği.Karadeniz mutfağının meşhur tatlısı Laz böreği, Artvin’in Hopa ilçesine kayıtlı coğrafi işaretli lezzetlerden. Laz böreği için incecik açılan yufkaların arasına muhallebi benzeri nefis bir sütlü harç yayılıyor, ardından da üzerine şerbet dökülüyor.Erzincan’ın tulum peynirinin özelliği yaylalarda doğal ortamlarında yaylalarda beslenen koyunlardan elde edilen sütünden geliyor. Dahası şirden mayasıyla yapılan Erzincan tulum peyniri 3 ayda olgunlaşıyor ve 2 yıl saklanabiliyor.Mersin tantunisi yapılırken dana etinin yağlı kaburga kısmı ile pamuk yağı kullanılır. Bu özellikleri sayesinde tescillenen Mersin tantunisinin servisi sos olarak limon ile turunç suyu, içecek olarak da ayran veya şalgam suyu ile birlikte yapılır.Lezzetleriyle UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na dahil olan Afyonkarahisar’ın tescilli lezzetleri arasında kaymaklı ekmek kadayıfı da bulunuyor. Ekmek kadayıfı kentte sade, fıstıklı ve vişneli çeşitleriyle sunuluyor.Tescillenmiş bir diğer lezzet de Milas'ın tepsi böreği. Milas'ın zeytinyağı da tescilli lezzetler arasında yer alıyor. Ispanak veya pazı gibi bir sebze ve çökelekle yapılan otlu tepsi böreği, 22 kat yufkasıyla öne çıkan özel bir börek çeşidi.Diyarbakır’a ait olan burma kadayıf da tescilli bir lezzet. Yapımında sadeyağ kullanılan ve karamelize turuncu rengini pişirme esnasında kullanılan üzüm pekmezinden alan burma kadayıf fıstıklı, cevizli, kaymaklı ve peynirli çeşitlerde üretiliyor.Gaziantep lahmacununu diğer lahmacunlardan ayıran, yapımında zırh ile çekilmiş kuzu kıyma, sarımsak, maydanoz, biber ve çeşitli baharatlar kullanılmasıdır. Ayrıca diğer lahmacunlardan farklı olarak Gaziantep lahmacununda soğan yoktur. Taş fırında pişer ve üzerine 1 adet közlenmiş, soyulmuş patlıcan konularak servis edilir.Erzurum’un tescilli tatlısı olan kadayıf dolması, tel kadayıfın içine dövülmüş ceviz konup, sarılarak dolma şekli verildikten sonra yumurtaya batırılarak kızartılması ve şerbetlenmesiyle oluşur.Tescilli Ankara dönerinin etleri şehrin koyun yetiştiriciliği ile ünlenmiş olan ilçelerinde yetiştirilen belirli olgunluğa erişmiş kuzulardan elde edilir. Dönerin içine kesinlikle kıyma karıştırılmaz ve kuyruk yağı haricinde başka bir yağ kullanılmaz. Meşe odunu kömürü ateşinde yavaş yavaş pişen Ankara döneri yaprak şeklinde kesilir.Bursa’nın vazgeçilmez lezzetlerinden olan İnegöl köfte, köfte harcının kalıplarla şekillendirildikten sonra soğutulması ya da dondurulmasıyla elde ediliyor. İçine ekmek veya galeta unu, tuz, kuru soğan ve karbonat dışında bir şey eklenmiyor.Endemik bir tür olan yani sadece Ardahan'ın Posof ilçesinde yetiştiği bilinen, içi de dışı gibi kırmızı renkte olan elma da tescili ürünlerimizden. “Posof-Badele elması” olarak tescil edilmiş olan bu elma organik yöntemlerle üretiliyor.Mersin'de sofraların vazgeçilmez tatlısı olan ve son yıllarda ünü Türkiye geneline yayılan kerebiç de coğrafi işaret tescil belgeli bir lezzet. Mersin'de Tarsus humusu, Mut zeytinyağı, Tarsus sarıulak zeytini, Mersin cezeryesi gibi birçok ürünün coğrafi işaret tescil belgesi bulunuyor.Hatay’la özdeşleşmiş olan Antakya künefesi, Antakya yöresine ait tuzsuz inek peyniri, tel kadayıf, tereyağı ve şerbet ile yapılan bir tatlıdır. Bu lezzetimizin tescilinin Antakya’ya verilmesinin asıl sebebi kentte yetiştirilen ineklerin sütünden özel yöntemlerle üretilen Antakya tuzsuz peyniri ve künefenin pişirilme tekniğidir.Çanakkale’ye tescillenen Ezine peyniri tam yağlı, çeşitli büyüklükte, teneke tipi beyaz peynirdir. Doğal bitki örtüsü ile beslenen koyun, keçi ve ineklerden elde edilen sütlerin mevsimlere göre belirli oranlarla karıştırılmasıyla üretilir.Adıyaman’la özdeşleşen etsiz çiğ köfteye coğrafi işaret tescilini getiren, çiğ köftenin hammaddesi olan yarı sert bulgur, kırmızı ekmeklik buğdaydan üretilir. Adıyaman etsiz çiğ köftesinde, bu bulgurun kullanılma sebebi kolay yumuşaması ve daha kolay yoğurulmasıdır.İzmir’de Osmanlı döneminden beri üretilen boyoz, buğday unu, tuz ve su ile hazırlanan hamurun biçimlendirilerek pişirilmesi ile yapılır. Yıllar geçtikçe sadece İzmir’de bulunmasıyla akıllarda yer etmiş ve kendini benimseterek İzmir’e tescillenmiştir.Antalya dışında genelde salata olarak tüketilen piyaz Antalya’da ana yemek olarak yenir. Antalya piyazının tescillenen özelliği yapımında bolca kullanılan tarator sosu ve ana malzemesi olan sıra tipi kuru fasulyedir.Siirt adı ile özdeşleşen Büryan kebabı 3 metre derinliğinde ve 1 metre çapındaki kuyu tandırlarda buharla pişirilir ve genellikle kahvaltıda yenir. Yaylada otlamış ve sütten kesilmiş kuzuların etiyle hazırlanan büryan kebabı ve bölgede “perive” ve “parev” olarak da bilinir.Edirne bölgesinde “yaprak ciğeri” olarak da bilinen tava ciğerinin en önemli özelliği yörede yetiştirilmiş olan büyük baş hayvanlardan elde edilen karaciğer kullanılarak üretilmesidir.Sivas'ın lezzetiyle damak çatlatan katmeri, coğrafi işaret tescil belgesi aldı. Su, un, yağ, yaş maya, yumurta sarısı ve tuzdan oluşan karışımdan hazırlanan Sivas katmeri, özellikle yoğurma ve pişirme tekniğindeki ayırt edici özelliğiyle dikkati çekiyor.Kilis katmeri Kilis’te yetişen keçi ve koyunlardan elde edilen kaymakların zar halinde açılan hamur içine konup yöreye özgü yöntemlerle katlanarak kare şeklinde kapatılıp sadeyağ ile yağlanması ile yapılır. Kilis kaymağı farkıyla Kilis’e tescillenmiştir.Çankırı mutfağının sevilen yemeği sarımsaklı et de coğrafi işaretli ürünler arasında. Çankırı’nın yemek ve sofra kültüründe önemli bir yeri olan sarımsaklı et yemeği lezzetiyle tadanları kendine hayran bırakan yöresel lezzetlerimizden.Burdur şiş köftesi eskiden dağlarda, dağ bitkileri ile yetişen keçilerden günümüzde ise keçi veya sığırın kaburga et kıymasından yapılır. Burdur şiş köftesinin içine hiçbir katkı maddesi konulmaz. Coğrafi işaret tescili anlamında en önemli özelliklerinden biri budur.Mersin’in Erdemli ilçesinde üretilen, uygun koşullarda aylarca depolanabilen dünyaca meşhur Lamas limonu da coğrafi işaret tescil belgeli ürünlerden. Kalın kabuklu ve bol sulu bir tür olan Lamas limonu bu özellikleriyle öne çıkıyor.Sinop nokulu, açık alanda otlayan büyükbaş hayvanlardan elde edilen kıymanın ve serbest dolaşan tavukların yumurtladığı yumurtaların kullanılması ile hazırlanır. Farklılığı bu doğal malzemelerle yapılmasıdır.Bursa’da Nilüfer ilçesinin Hasanağa Mahallesi’nde üretilen ve ünü Türkiye’ye yayılan Hasanağa enginarı da coğrafi işaretli bir ürün. Hasanağa enginarı, Türkiye’de yetişen enginarlar arasında, kelle büyüklüğü, içerdiği vitamin, mineraller ve lezzeti bakımından en kalitelisi olarak gösteriliyor.Yaklaşık 150 yıldır İzmir’de kumru önceleri soğuk olarak tüketilirken, 1940’lardan sonra arasına sandviç gibi sucuk, salam ve peynir konularak sıcak olarak da tüketilmeye başladı. İzmir kumrusunun simidinin şekli alışılagelen yuvarlak ve ortası delik simit şeklinden farklı ve kumru kuşu görünümünde.Mardin'in yöresel lezzetleri badem şekeri, kaburga dolması, içli köfte, sembusek ve kibenin yanı sıra "Mezopotamya güneşi" olarak adlandırılan özel bulguru da tescilli. Mezopotamya güneşinin lif ve protein oranı yüksek, glisemik indeksi ise oldukça düşük.Simit ülkemizin imza lezzetlerinden ancak ‘İzmit simidi’, özel olarak coğrafi işaret belgesi almış bir çeşit. Kendine özgü ve tadı bir gevrekliği olan İzmit simidinin hamuru oekmezle harmanlandıktan sonra üzerine susam ilave ediliyor.Akçaabat köftesi, yüzde 100 Akçaabat’ta doğal ortamında yetişen sığır etlerinden yapılır. Doğada yetişen sığırların köfteye verdiği lezzet Akçaabat köftesini özelleştirir. Köfte Trabzon’a tescillenmiştir.Gaziantep'in önemli tarım ürünleri arasında yer alan Oğuzeli narı da coğrafi işaretli meyvelerimizden. Gaziantep’in en önemli gelir kalemlerinden biri olan Oğuzeli narı ince kabuğu, özel tadı ve iri taneleriyle benzerlerinden kolayca ayrılıyor.Kars kaşarı sadece Kars’ın Boğatepe köyünde bulunan meralarda otlayan hayvanlardan elde edilen sütler ile buradaki mandıralarda yapılıyor. Kars kaşarı mevsimlik olarak ilkbahar aylarında üretiliyor.Mersin'in Tarsus ilçesine özgü sarıulak zeytini ilçenin adıyla coğrafi işaret tescil belgesine sahip. Sofralık ve yağlık olarak tüketilen sarıulak zeytini, yüzyıllardır Tarsus ve çevresinde tarımı yapılan bir tür.Kocaeli’ye tescillenen İzmit pişmaniyesi ilk kez 1940 yılında Kocaeli Kandıra’da Mustafa Usta tarafından keşfedilmiştir. İzmit pişmaniyesi, İzmit’in havasına ve yapılış tekniğine bağlı olarak tat, koku, görünüş özellikleriyle diğer pişmaniyelerden ayrılır.Manisa’nın Kula ilçesinin meşhur lezzetlerinden biri olan ve geçmişi bir asırdan fazlaya dayanan Kula leblebisi de coğrafi işaret belgesi almaya hak kazanmış ürünlerden. Kırmızı, beyaz ve sarı renklerde tüylü ve kalın kabuklu nohutlardan üretilen Kula leblebisi yörede çok uzun zamandır üretilen bir ürün.Giresun'un Görele ilçesinin meşhur dondurması da coğrafi işaret tescilli lezzetlerimiz arasında. Süt, şeker, salep ve meyan kökü ile doğal olarak hazırlanan ve 200 yıllık geçmişe sahip olan Görele dondurması özellikle bayram ve düğünlerde misafirlere ikram ediliyor.Manisa’ya özgü Salihli odun köftesi pişirilirken sadece meşe odun ateşi kullanılmasıyla diğer köftelerden ayrılır. Özel harcı ve pişirme metodu ile Manisa’ya tescillenmiştir.Maraş dondurması Kahramanmaraş keçilerinin ürettiği doğal keçi sütü ve salep kullanılarak Maraş dondurmacıları tarafından yapılır. Bu standarda uymayan dondurmaların Maraş dondurması diye satılmasının yasak olduğunu da belirtelim.Gaziantep’te özellikle ramazan sofralarının vazgeçilmez içeceği olan ‘meyan şerbeti’ de coğrafi işaret tescilli lezzetlerimizden. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde özellikle yaz aylarında sıklıkla tüketilen ve meyan şerbeti ferahlatıcı özelliğiyle çok seviliyor.Kütahya'nın Simav ilçesiyle özdeşleşmiş kestane türü de coğrafi işaretli ürünler arasında. Yılda 2 ton üretilen Simav kestanesi, özellikle taze ve çerezlik tüketimde tercih ediliyor.Susamsız olduğu için, ‘kel simit’ adıyla da anılan Rize simidinin yapımında un, su, tuz ve çok az miktarda maya ile hazırlanan hamur, 20 dakika dinlendirildikten sonra sıcak suya batırılıp 1 dakika bekletiliyor. Daha sonra renk ve tat alması için kaynar haldeki siyah üzüm pekmezine bandırılan simit, 60’ar gramlık parçalar halinde fırına veriliyor. Yaklaşık 30 dakika odun ateşi ile pişirilen simit hazır hale geliyor.Bursa'nın meşhur siyah inciri "Bursa siyahı" da tescilli ürünler arasında. İngiltere Kraliyet Ailesi üyesi Düşes Kate Middleton'ın hamileliği sırasında bulantılara karşı yediği Daily Mail gazetesi tarafından duyurulduğunda bir anda dünyanın dikkatini çeken ve uluslararası piyasada satış rekorları kıran Bursa siyahı, dünyanın dört bir yanına ihraç ediliyor.Adana kebabının sırrı, doğal ortamında yetiştirilen koyunlardan elde edilen etlerle yapılmasında saklı. Adana kebabı pişirilirken de korlu meşe kömüründe pişirilir ve asla vantilatör kullanılmaz. Ayrıca et harcına ana malzemeleri dışında hiçbir madde katılmaz.Aydın’a has olan Nazilli kar helvasının ana maddesi olan karlar, Nazilli’ye bağlı yüksek dağ köylerinden doğal yollarla elde edilir. Bu karların vişne şurubu ile birleşmesiyle kar helvası oluşur.Bolu’ya tescillenen kızılcık tarhanası, kızılcık meyvesinin püresi, kırmızı ekmeklik buğday unu ve yemeklik iyotlu tuzun belli oranlarda karıştırılıp yoğrulması ile üretilir. Üretiminde yörede yetişen kızılcık meyvesi kullanılmalıdır. Tarhananın renginin kırmızıya yakın pembe olması için güneş görmeyen bir ortamda bez üstünde kurutulmalıdır.Adını Ağrı Doğubayazıt’ta bulunan İshakpaşa Sarayı’nı yaptıran İshak Paşa'nın babası Çolak Abdi Paşa’dan alan Abdigör köftesi, mideyi rahatsız etmeme özelliğiyle "Anadolu'nun ilk diyet yemeği" olarak biliniyor. Doğubayazıt Abdigör köftesinin diğer köftelerden farkı ve tescillenmesinin sebebi, sinirleri alınmış etlerin taş tezgahlarda macun hale gelene kadar saatlerce dövülerek şekillendirilmesidir.Denizli’ye tescillenmiş olan Tavas baklavası özel günlerde imece usulü ile yapılarak kendine has geleneksel bir durum oluşturmuştur. Bu şerbetli hamur tatlısının el ile yenmesi tavsiye edilir.Çorum’un Oğuzlar cevizi de coğrafi işaret tescilli bir ürün. Kolay kırılan ince kabuğu, dil yakmayan lezzeti ve verimliliğiyle ün yapan Oğuzlar cevizi, yerel halk arasında "kabuğuna sığmayan lezzet" olarak adlandırılıyor. Çorum’da ayrıca leblebi, İskilip dolması ve İskilip turşusu da coğrafi işaretli lezzetler.Eskişehir'in Sivrihisar ilçesine tescillenen muska baklava özellikle görüntüsüyle klasik baklavadan farklılaşıyor. Eskişehir'de muska baklavanın, yanı sıra çibörek ve met helvası da coğrafi işaret tescilli lezzetlerden.Kastamonu’ya tescillenen Daday etli ekmeği, fırıncıların kendileri ve arkadaşları için, simit hamurunun içine kıyma, baharat ve soğan koyup ve köy ekmeği yapılan fırınlarında pişirmesiyle ortaya çıkan bir lezzet. Daday etli ekmeğinin farkı Kastamonu yaylalarında yetişen, doğal besinlerle beslenen büyük baş hayvanların etlerinden yapılması.Ordu’nun Perşembe ilçesinde üretilen Ordu Perşembe ceviz helvası, içinde ceviz ve çöğen ekstraktının kullanılmasıyla diğer helvalardan ayrılan tescilli bir lezzettir.Muğla’nın Milas ilçesinde zeytin ağaçlarıyla çevrili bölgede bulunan fabrikalardaki üretim, hidrolik pres ve kontinü sistem ile yapılmaktadır. Milas’la özdeşleşen Milas zeytinyağı, Muğla’ya tescillenmiştir.Samsun kaz tiridi, kaz eti, bulgur pilavı, yufka ve ekmek ile hazırlanan yöresel bir yemektir. Yapımı uzun sürmektedir. Samsun’a tescillenmiştir ve kent ve çevresinde kış aylarının vazgeçilmez yemeğidir.Tatlı çorba, Bayburt'un kısa zaman önce tescillenen bir lezzeti. Bir nevi aşure olan bu çorbanın içinde kuşburnu bulunur ve bölge halkı tarafından "kokoç çorba" diye de adlandırılır.Osmanlı'da saray mutfaklarını süsleyen Konuralp pirinci yakın zamanda coğrafi işaret belgesi alan ürünlerimizden. Yöre halkı arasında 'kasaba pirinci' olarak anılan Konuralp pirincinin tarihi, 1800'lü yıllara dayanıyor. 'Osmanlı saray mutfağının pirinci' olarak adlandırılan Konuralp pirinci, zamanının vazgeçilmez lezzet kaynaklarından biri olarak varlığını bugüne kadar sürdürmüş.