Lezeressen Caroline en Ingrid delen hun strafste familiegeheimen: “Niemand weet dat mijn broer in de cel zit”

Eerlijkheid duurt niet altijd het langst

Exclusief voor abonnees

Elk huisje heeft zijn kruisje ... en zijn geheimpje. ­Familiegeheimen blijken helemaal niet zo ­uitzonderlijk. En gelukkig ­hoeft dat geen probleem te zijn. “Door te zwijgen kan je jezelf en je ­naasten beschermen voor ­oordelen van de buitenwereld.” Familiegeheimen, deel jij ze of niet?

Van buitenechtelijke ­kinderen en ­illegale ­praktijken tot stiekeme ­affaires. Bij ­familiegeheimen denken we snel aan grote intriges en drama’s die angstvallig voor de buitenwereld ­verborgen worden. Toch is de realiteit vaak heel wat ­minder spectaculair. Voor Peter Rober, psycholoog en hoogleraar gezinstherapie KU Leuven, betekenden de ­geheimen in zijn eigen ­familie, gelinkt aan zijn grootvaders ­gevangenschap in een Duits concentratiekamp tijdens de Tweede Wereldoorlog, het startpunt van een persoonlijke én wetenschappelijke zoektocht naar ­familiegeheimen.

Dat ­geheimen een grote impact kunnen ­hebben, staat ­buiten kijf. Dat ze minder zeldzaam zijn dan je misschien denkt, klopt evenzeer. “Elk gezin heeft ­geheimen”, zegt de ­psycholoog. “Denk ­bijvoorbeeld aan een echtscheiding, waarbij ook altijd zaken spelen die ­geheimgehouden worden. Niet iedereen hoeft van naaldje tot draadje te weten wat zich precies binnen die relatie afgespeeld heeft. Ook psychische problemen proberen families vaak zo veel mogelijk binnenskamers te houden. We hebben allemaal zaken die we liever niet met de buitenwereld delen.” Kost het je moeite om zelf zoiets voor de geest te halen? Dat betekent niet dat er geen geheimen zijn. “Net omdat ze onbesproken blijven, ­zitten ze vaak zo diep weggestopt dat mensen er niet meer bij stilstaan. Maar wie goed ­nadenkt, vindt vast zo’n ­geheim. Dat is heel normaal.”

Van trauma tot schroom

Rober verwijst naar het geheim in zijn familie, over de ervaringen van zijn grootvader in een krijgsgevangenkamp in Duitsland. “Hij heeft er nooit echt over verteld. Pas later, toen hij dement werd en zijn angsten fel kwamen opzetten, merkten we dat wat hij meegemaakt had niet zomaar een ‘scoutskamp’ was, zoals hij me als kind vertelde. Hij was panisch en waande zich opnieuw in Duitsland.” Het besef dat zijn grootvader vroeger erg ­alleen geweest moet zijn met zijn ­herinneringen, knaagt soms nog. “Toch denk ik dat het stilhouden hem ook hielp om de herinneringen op afstand te ­houden. En tegelijkertijd heeft hij ons zo’n groot cadeau gegeven: dat wij ­onbekommerd konden opgroeien. Een geheim kan dus ook positief werken.”

Familiegeheimen gaan niet altijd over traumatische herinneringen. Ze hebben vaak ook met schroom te maken. De ­dingen waarover we ons schamen, hangen we nu eenmaal liever niet aan de grote klok. “Dat geldt op persoonlijk vlak – je kleine kantjes die je liever niet deelt – maar net zo goed op familiaal vlak”, zegt Peter Rober. “Families zien hun identiteit liever niet beschadigd raken. Gevoelige informatie geheimhouden is een manier om je te beschermen tegen het oordeel van anderen. Terecht. De buitenwereld deelt labels uit en veroordeelt snel. Daar moet je rekening mee houden, voor jezelf én de rest van je familie. Want ook zij kunnen lijden onder kwetsende ­oordelen.”

Een geheim is altijd een rugzak die je meedraagt, maar het onthullen van een geheim in je gezin of familie kan evenzeer zwaar zijn

“Een geheim is altijd een rugzak die je meedraagt, zowel voor diegene met het geheim als voor de naasten die misschien wel voelen dat er iets speelt”, zegt de psycholoog. “Maar het onthullen van een geheim in je gezin of familie kan evenzeer zwaar zijn. Weeg altijd af wat het meest belastend is: een geheim bewaren of het vertellen, wetende dat het misschien moeilijk te dragen is voor de ander. Stel je bijvoorbeeld voor dat je kind het gevolg is van een verkrachting. Hoe vertel je zoiets aan een opgroeiend kind? Over vaderschap bestaan er heel wat geheimen en er zijn situaties denkbaar waarbij een geheim bewaren misschien de betere keuze is.”

Naast de impact speelt de mate waarin je iets op lange termijn verborgen kan houden een rol. “Denk bijvoorbeeld aan een koppel dat met kunstmatige inseminatie zwanger wordt. Hoewel de meeste ­ouders zich voornemen om dat later aan hun kind te vertellen, zien we in de ­praktijk dat velen het uiteindelijk toch niet doen. Maar zoiets kan je beter niet verzwijgen, ook niet tot wanneer je kind ‘oud genoeg’ is. Vertel het liever in ­stukjes, aangepast aan de leeftijd van je kind. We zeggen weleens ‘hou het kanaal open’. Op elke leeftijd zal je kind met nieuwe ­vragen zitten. Nodig uit tot gesprek en maak het bespreekbaar.”

Openheid? Ja, maar ...

Met een geheim kan je je behoorlijk eenzaam voelen. “Er met een vertrouwenspersoon over praten, kan helpen. Het verandert niets aan het geheim op zich, maar kan opluchten. Ook lotgenotengroepen kunnen een meerwaarde bieden. Denk bijvoorbeeld aan een kind dat aan vriendjes moet vertellen dat papa in het buitenland werkt, terwijl die eigenlijk in de gevangenis zit. Zo’n geheim is enorm ­belastend. Praten met kinderen die hetzelfde meemaken, kan een oplossing bieden waarbij het gezin beschermd blijft, maar het kind het geheim niet alleen hoeft te dragen. Voor wie echt vastloopt, kan professionele hulp zinvol zijn. Maar probeer in eerste instantie naar je eigen netwerk te kijken. Uit je omgeving valt veel kracht te halen.”

‘Eerlijk duurt het langst’ is te kort door de bocht

Eén ding staat vast: het aloude gezegde ‘eerlijk duurt het langst’ is te kort door de bocht. “Het gaat niet zozeer over eerlijkheid maar over openheid”, benadrukt Rober. “Op de vraag hoe open je precies moet zijn, bestaat geen pasklaar antwoord. Elke situatie is anders, want elk geheim is ook anders. De context, leeftijd van de betrokkenen, timing … spelen allemaal mee. Maar de boodschap is zeker niet ‘wees volledig open’. Dat is bijna nooit een goed idee. Mijn advies? Als je spreekt, zeg de waarheid, maar vertel niet alles. Ga op een verantwoordelijke manier met geheimen om. Een familiegeheim is trouwens bijna nooit honderd procent verborgen, net zoals het haast nooit volledig onthuld wordt. De realiteit ligt meestal ergens ertussenin.”

Caroline (55) ontdekte op haar 14de dat haar vader niet haar biologische papa is

“Ik was veertien toen een vriendin zei dat Paul, een vriend van de familie, wel erg zorgzaam voor me was. Als kind logeerde ik vaak bij hem, hij bracht me naar de pianoles … Ik had hem altijd als een soort oom gezien, maar toen werd alles duidelijk. Mijn moeder en ik hadden niet zo’n goede band. Eerst ontkende ze. Pas toen ik dreigde naar Paul te stappen, gaf ze toe dat hij mijn biologische vader was. Ze hadden twaalf jaar lang een relatie gehad. Onze gezinssituatie is altijd complex geweest. Mijn vader was een alcoholist. Ook dat werd angstvallig verborgen gehouden. Veel respect voor mijn vader had ik nooit getoond. In tegenstelling tot mijn zussen durfde ik fel tegen hem in te gaan en was ik niet bang voor hem. Maar zodra ik wist dat hij niet mijn echte vader was, knaagde dat. Hij heeft me nooit anders behandeld, al wist hij dat ik niet zijn biologische dochter was. Toen ik hem later vroeg wat dat met hem deed, gaf hij me het meest liefdevolle antwoord. Ik zou altijd zijn kind zijn. Mijn biologische vader heeft me nooit willen erkennen. In de familie weet niemand dat ik een liefdesbaby ben. Als tiener speelde dat ‘geheim’ me flink parten. Zeker toen mijn niet-biologische vader wat later stierf. Een paar jaar terug klonk het op een ­familiereünie ‘dat ik toch zo op mijn papa lijk’. Ik stond op het punt om de waarheid te vertellen, maar heb het zo gelaten. Wat voor zin heeft het om er nu nog over te beginnen? Mijn moeder en biologische vader zijn nu overleden. Ik zoek niet meer naar familiebanden of erkenning. Dat ik met geheimen opgegroeid ben, maakt dat ik er helemaal niet van hou. Hoe langer je er een hebt, hoe meer het gaat etteren. Dat zie ik in mijn praktijk als psychotherapeute. Delen werkt vaak verzachtend.”

Peter Rober: “Nadat Caroline de waarheid ontdekte, kon ze er een mooi verhaal van maken, als ‘liefdeskind’. Ook haar vader deed dat: ‘Al ben ik niet je biologische vader, je blijft altijd mijn kind.’ Op die manier valt er wel te leven met een geheim, al moet het niet altijd gemakkelijk geweest zijn. Haar ­verhaal bewijst dat onthullen niet hoeft.”

Ingrids (38) broer zit in de cel

“Dat Karel al jaren in de gevangenis zit, weet bijna niemand. Op zijn zestiende begonnen de problemen. Ik zat toen in het eerste jaar humaniora. Karel was bijna altijd onder invloed van drugs, werd meermaals van school gestuurd. Thuis gedroeg hij zich erg agressief. Hij heeft mijn moeder met een zware ketting geslagen, de voorruit ingeslagen … Na een zoveelste ruzie probeerde hij me te wurgen. De meeste vriendinnen wisten niets. Op zijn achttiende belandde mijn broer in de cel wegens dealen. Een opluchting. We zijn nu bijna dertig jaar later en hij is nooit langer dan een jaar vrij geweest. Enkele vrienden zijn op de hoogte. Ik ken ze al lang en weet zeker dat ze me nooit zouden veroordelen. Op het werk weet niemand het. Ik weet zeker dat sommige collega’s me anders zouden bekijken, dat voel ik aan hoe ze over criminaliteit praten. In de ideale wereld zou je zoiets niet verborgen hoeven te houden, maar de realiteit is dat mensen kortzichtig kunnen zijn en snel oordelen. Alsof alles aan de opvoeding ligt. Mijn broer en ik zijn op dezelfde manier grootgebracht, maar konden niet meer verschillen. Ik had liever een ‘normale’ familie gehad, maar het is niet anders. Mijn broer is voor mij een afgesloten hoofdstuk, dat hou ik graag zo.”

Peter Rober: “Het geheimhouden helpt Ingrid om een gewoon leven te leiden, al moet het eenzaam zijn om dit te dragen. Gelukkig kan ze het delen met goede vrienden.”