Tajemniczy kronikarz początków polskiej historii. Kim był Gall Anonim?

Każdy z nas w szkole rozpoczynał przygodę z historią Polski od czytania fragmentów z Galla Anonima. Jego “Kronika polska” jest bezcennym źródłem informacji o początkach naszego państwa. O ile jednak Gall Anonim rzucił światło na mroki, w których tonął dzieje pierwszych polskich władców, to on sam pozostaje okryty tajemnicą. Przedstawiamy najważniejsze informacje i ciekawostki o Gallu Anonimie.

Gall Anonim. Kiedy napisał “Kronikę polską”?

Gall Anonim przedstawia dzieje całego rodu Piastów, ale najwięcej miejsca poświęca zdecydowanie Bolesławowi Krzywoustemu, polskiemu księciu panującemu na początku XII w. “Kronika polska” może być odczytywana jako pisemna obrona władcy, któremu nie brakowało wówczas wrogów, szczególnie po brutalnej wojnie domowej i okaleczeniu swojego brata Zbigniewa.

Nie ulega wątpliwości, że Gall Anonim pisał swoje dzieło na dworze Krzywoustego, prawdopodobnie oczekując za to przyzwoitego wynagrodzenia. Kronikarz niejednokrotnie przywołuje hojność poprzednich władców, co wydaje się czytelnym sygnałem dla panującego mu współcześnie księcia.

Kiedy dokładnie jednak powstała “Kronika polska”? Historycy za datę rozpoczęcia jej pisania przyjmują rok 1113. Gall Anonim tylko raz pisze w pierwszej osobie i w czasie teraźniejszym - przytaczając pokutną pielgrzymkę Krzywoustego do węgierskiego klasztoru właśnie w 1113 r. Prawdopodobnie to wtedy Gall poznał władcę i zabrał się z jego orszakiem do Polski. Z pewnością dzieło nie mogło powstać przed 1112 r., kiedy to biskupem wrocławskim został niejaki Żyrosław, któremu autor dedykuje kronikę.

Z kolei tropem wskazującym datę zakończenia tworzenia dzieła jest węgierski król Koloman. Gall Anonim wspomina go jako postać żyjącą, a Koloman zmarł na początku 1116 r. “Kronika polska” nie mogła więc powstać po tej dacie. Wskazuje też na to inna okoliczność. Galla Anonima polecił Krzywoustemu kanclerz Michał z rodu Awdańców, który popadł w konflikt z władcą właśnie w 1116 r. Prawdopodobnie wraz z odejściem w niełaskę swoich protektorów Anonim musiał wynosić się z Polski.

Gall Anonim. Skąd pochodził?

Pytanie to jest jednym z tych, które dręczą polskich historyków od stuleci. Każde pokolenie badaczy naszych dziejów szuka na nie odpowiedzi, a liczba teorii na ten temat jest imponująca.

Samo określenie “Gall” wprowadził w XVI w. biskup warmiński Marcin Kromer, który czytał stary rękopis “Kroniki polskiej”. Na marginesie zanotował: “tę historię napisał Gall, uważam, że jakiś mnich, jak wolno wnosić ze wstępów, który żył w czasach Bolesława III (Krzywoustego - red.)”. Przydomek “Anonim” dorzucił kilkadziesiąt lat później ówczesny wydawca i badacz dziejów Jan Szczęsny Herburt.

Pisząc o “Gallu”, Kromer zasugerował francuskie pochodzenie kronikarza i tym tropem przez długie lata podążali polscy historycy. W XIX w. popularna była teza, że pochodził z północnej części ówczesnej Francji, czyli obecnej Belgii. W XX w. historycy wskazywali z kolei raczej na południową część Francji, a konkretnie na prowansalski klasztor św. Idziego.

W ostatnich latach z kolei historycy wrócili do mniej popularnej teorii, że Gall Anonim pochodził z północy Włoch lub Dalmacji i był Wenecjaninem. Jeszcze inni twierdzą, że był Niemcem, Węgrem czy po prostu Słowianinem, choć nie pochodzącym z Polski.

Gall Anonim. Dlaczego się nie przedstawił?

Jak nietrudno zgadnąć bez czytania “Kroniki polskiej” Gall Anonim nigdzie w swoim dziele nie wymienia własnego imienia. W czasach, gdy tworzył, nie było to niczym dziwnym. Ówcześni autorzy często zaznaczali, że nie piszą dla osobistej sławy, ale na “chwałę bożą”.

Gall Anonim uchyla rąbka tajemnicy swojej tożsamości, pisząc w kronice, że jest “wygnańcem i pielgrzymem”. Dodaje przy tym, że chce “jakiś owoc swej pracy zabrać do miejsca swojej profesji”. Wyznanie to skłaniało przez lata badaczy do uznania Galla Anonima za mnicha. “Miejsce profesji” odczytywano jako klasztor, w którym złożył śluby zakonne.

W ostatnim czasie historycy zauważają jednak, że “miejsce profesji” nie musi oznaczać zakonu, ale nawiązywać do innego niż mnich zawodu.

Warto też zwrócić uwagę, że mimo że powszechnie mówi się o Gallu Anonimie jako tym, który napisał “Kronikę polską”, to sam autor zdradza w jednym miejscu, że to nie on trzymał pióro. “Podjąłem tę pracę, (...) by uniknąć lenistwa i zachować wprawę w dyktowaniu” - przyznaje Gall Anonim.

(mt)