Cú sốc chưa từng có, Việt Nam nhìn lại mình để vượt lên nhanh hơn

Đại dịch Covid-19 tạo ra cú sốc chưa từng có đối với nền kinh tế toàn cầu và Việt Nam không là ngoại lệ. Không chỉ ngắn hạn, VN cũng đang chịu rủi ro về dài hạn. Tuy nhiên, nền kinh tế vẫn có cơ hội để bứt phá.

Mỹ tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, cơ hội cho Việt NamMột cú tăng sốc, đại gia Việt thoát khỏi khó khăn chưa từng có

Thách thức thời hậu Covid-19

Đại dịch Covid-19 đã tạo ra cú sốc chưa từng có đối với nền kinh tế toàn cầu và Việt Nam không là ngoại lệ. Sự bùng phát của dịch bệnh đã làm giảm đột ngột nguồn cung do những gián đoạn trong vận hành và các chuỗi cung ứng.

Đại dịch cũng gây ra những cú sốc về phía cầu khi người dân cắt giảm tiêu dùng đối với một số hàng hóa dịch vụ, không chỉ trong lĩnh vực nhà hàng hay du lịch, mà cả các lĩnh vực khác trong nền kinh tế tài chính trong tương lai.

Theo các tổ chức quốc tế, Việt Nam sẽ đối mặt với mức tăng trưởng kinh tế thấp nhất trong nhiều năm. Theo dự báo của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng GDP của Việt Nam năm nay sẽ xuống còn 2,7%, thấp hơn nhiều so với mức dự báo 7% đưa ra hồi đầu năm.

Còn Ngân hàng Thế giới (WB) dự báo tăng trưởng năm 2020 của Việt Nam giảm xuống một nửa so với trước khủng hoảng, dự kiến chỉ còn 3% trong năm 2020, thấp nhất kể từ năm 1986. Thu ngân sách và kim ngạch xuất khẩu dự kiến đều sẽ giảm, làm thâm hụt ngân sách khoảng 5 tỷ USD.

Như vậy, báo cáo cập nhập chính sách mới nhất của WB đã hạ dự báo tăng trưởng thấp hơn mức 4,9% đưa ra trong báo cáo Cập nhật Kinh tế Đông Á-Thái Bình Dương mới được công bố gần đây.

Lý do khiến tốc độ tăng trưởng bị điều chỉnh giảm là những trở lực ngày càng lớn hơn ở cả nền kinh tế trong nước và trên toàn cầu. Đến nay đã có thể dự báo trước là nền kinh tế toàn cầu sẽ rơi vào suy thoái vào năm 2020. Kết quả điều tra của Tổ chức Conference Board vào ngày 25/3 ước tính GDP của Mỹ vào năm 2020 sẽ sụt giảm từ 1,6% đến 6%, với tỷ lệ dự báo cao là nền kinh tế sẽ nhanh chóng chuyển sang kịch bản tồi tệ hơn.

WB dự báo tăng trưởng của các khu vực đang phát triển giảm xuống 0,9% vào năm 2020, thấp hơn so với dự báo 4,1% trong báo cáo Triển vọng kinh tế toàn cầu (GEP) công bố trong tháng 1, với sự sụt giảm ở tất cả các khu vực trên thế giới, ngoại trừ Đông và Nam Á.

Sự suy thoái toàn cầu này sẽ làm giảm mạnh nhu cầu đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam trên thị trường quốc tế trong giai đoạn này. Nó cũng có thể phá vỡ chuỗi giá trị toàn cầu trong các ngành công nghiệp như hàng điện tử và dệt may, những lĩnh vực chiếm khoảng 2/3 tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Ngành du lịch “đứng yên”, do không có du khách nước ngoài nào được phép đến.

Về dài hạn, Báo cáo “Việt Nam Năng động - Tạo Nền tảng cho Nền Kinh tế Thu nhập Cao” vừa được WB công bố hôm 27/5 cho rằng, một số động lực cho sự tăng trưởng chính của Việt Nam đang giảm xuống. Lợi thế từ dân số vàng đang mất đi, trong bối cảnh thương mại toàn cầu lại đang suy giảm. Ngoài ra, Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức khác ngày một gia tăng như ô nhiễm, xu thế tự động hóa. Cuộc khủng hoảng Covid-19 có thể đẩy nhanh những xu hướng này.

Về cơ sở hạ tầng hiệu quả, Việt Nam đã xây dựng rất nhiều công trình cơ sở hạ tầng. Nhưng hiện nay Chính phủ Việt Nam cần nâng cao hiệu quả, tính bền vững của dịch vụ hạ tầng, đặc biệt trong việc huy động tài chính, vận hành và bảo trì.

Giải pháp phục hồi ngắn hạn và bứt phá dài hạn

Về ngắn hạn, theo WB, các biện pháp ứng phó về tài chính của Chính phủ, trong đó kết hợp hỗ trợ về thuế và an sinh xã hội, dự kiến sẽ làm giảm nhẹ tác động kinh tế ngắn hạn liên quan đến đại dịch Covid-19, nhưng những thách thức chính sẽ là làm sao để triển khai nhanh chóng và hiệu quả các biện pháp trên và chuẩn bị cho sự phục hồi dự kiếncủa nền kinh tế khi cuộc khủng hoảng y tế đã được ngăn chặn.

Nới lỏng chính sách tiền tệ và tín dụng dễ dàng tạo ra nguồn vốn đệm mà các doanh nghiệp bị ảnh hưởng mong chờ, nhưng cần giám sát chặt chẽ khi các ngân hàng ngày càng phải đối mặt với suy thoái kinh tế, ảnh hưởng đến chất lượng tài sản, nợ phải trả và khả năng sinh lời theo thời gian.

Tăng chi ngân sách là cần thiết; tuy nhiên cần tránh vay nợ quá mức dẫn đến làm tăng gánh nặng cho thế hệ tương lai.

WB cũng đã đề xuất một danh mục các hành động chính sách ở bốn lĩnh vực chính mà Chính phủ có thể cân nhắc để phục hồi nhanh nền kinh tế trong vài tháng tới, gồm: Tối ưu hóa việc triển khai chương trình đầu tư công, coi đây chính là giải pháp kích thích tài khóa; Khai thác tối đa chương trình chuyển đổi số nhằm giảm chi phí giao dịch cho cả chính phủ và doanh nghiệp; Bảo vệ và tạo việc làm cũng như tăng cường vốn nhân lực; Hỗ trợ khu vực tư nhân tập trung vào những lĩnh vực bị tác động nhiều nhất.

Theo ước tính của WB, tại Việt Nam, khi giải ngân đầu tư công tăng thêm 10% tăng trưởng GDP sẽ tăng thêm 0,6%. Đầu tư công vào các dự án cơ sở hạ tầng lớn như xây dựng đường cao tốc Bắc - Nam, phát triển hệ thống đường quốc lộ, mở rộng các sân bay ở TP.HCM và Hà Nội, xây dựng đường sắt đô thị ở TP.HCM và Hà Nội, cải thiện giao thông công cộng, cải thiện tính kết nối vận tải quanh các cảng lớn như Cái Mép - Thị Vải và Lạch Huyện có thể tạo ra tác động cấp số nhân, tạo việc làm trực tiếp, gián tiếp, tăng cường tính kết nối cơ bản, kích cầu cho các nhà thầu địa phương và thúc đẩy hoạt động sản xuất trở lại của các nhà máy.

WB cũng khuyến nghị Chính phủ Việt Nam nên đặt mục tiêu thúc đẩy tiến độ thực hiện Kế hoạch đầu tư trung hạn giai đoạn 2016-2020 và giải ngân nguồn vốn được phân bổ hàng năm thay vì đầu tư vào các dự án mới. Điều này đảm bảo thâm hụt ngân sách vẫn nằm trong ngưỡng được Quốc hội cho phép.

Còn về dài hạn, theo ông Ousmane Dione, Giám đốc Quốc gia WB tại Việt Nam, cho dù đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, nhưng Việt Nam đang ở một ngã ba đường khi các động lực tăng trưởng truyền thống đang dần suy yếu.

Theo ông Ousmane, để đạt mục tiêu trở thành nền kinh tế có thu nhập cao vào năm 2045, tăng trưởng năng suất phải là giữ vị trí then chốt trong mô hình phát triển kinh tế thập kỷ tới. Nói cách khác, Việt Nam cần có quyết sách để không chỉ phát triển nhanh hơn mà còn chất lượng hơn.

Theo bà Robyn Mudie, Đại sứ Australia tại Việt Nam, cam kết cải cách kinh tế quyết liệt là một nhân tố quan trọng đưa đến những thành tựu phát triển nổi bật của Việt Nam.

Theo báo cáo của WB, mô hình phát triển dựa vào năng suất - kết hợp đổi mới, sáng tạo với phát triển cân bằng, phân bổ hiệu quả vốn tư nhân và nhà nước, vốn nhân lực và vốn tự nhiên - sẽ là yếu tố then chốt để Việt Nam đạt được mục tiêu trở thành nền kinh tế có thu nhập cao vào năm 2045.

M. Hà