Er lijkt iets gekanteld te zijn in de Europese Unie

Bart Eeckhout is hoofdredacteur.

✦Exclusief voor abonnees, Bart Eeckhout27 mei 2020, 20:19

De Europese Unie, zo stelde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in het Europees Parlement, staat voor een beslissend moment. Aan grote woorden ontbreekt het Europese leiders zelden, maar in dit geval heeft mevrouw Von der Leyen natuurlijk gewoon gelijk.

Deze historische diepe crisis, die zovele Europese gezinnen vol in het gelaat treft, zal beslissend zijn voor de toekomst van de Europese Unie. Sterker nog: het beheer van de crisis wordt bepalend voor de vraag of de EU überhaupt nog een toekomst heeft.

De start, bij het uitbreken van de coronacrisis, was niet veelbelovend. Pijnlijk blijft het beeld van de Franse en Duitse weigering om mondmaskers te leveren aan het zwaar getroffen Italië. De anti-Europese propagandamachines in Rusland en China buitten die plotselinge nationale reflexen met veel genoegen uit. Toen kwam het door Nederland brutaal aangevoerde verzet van de ‘zuinige’ noordelijke landen tegen onvoorwaardelijke steun aan Italië en Spanje. De wrange vraag waarom er nog een EU moet zijn als die zelfs op dit moment niet solidair kan zijn, werd zo bijzonder pertinent.

Intussen lijkt er toch iets gekanteld te zijn. Het Frans-Duitse compromis over een steunpakket van 500 miljard was het kantelpunt. De Europese Commissie bouwt er op voort met haar eigen, nog uitgebreidere voorstel.

Het voorstel van de Commissie-Von der Leyen is genereus en slim. Genereus omdat het de 500 miljard steun, met nadruk op de zwaarst getroffen landen, bevestigt. Slim omdat het er nog een extra kredietlijn van 250 miljard aan toevoegt, waar wel voorwaarden aan gekoppeld worden.

Maar er zit nog iets belangrijkers in het plan: een voorstel om eigen, volwaardige Europese belastingen te gaan heffen. Ook dat is zonder meer slim. Eindelijk komen rechtvaardige belastingen in beeld die op nationaal niveau zinloos zijn: een belasting voor de grote techbedrijven, een CO₂-taks. En zo worden nationale regeringen niet gedwongen om de Europese rekeningen te betalen via ander nationaal geïnd belastinggeld.

Het maakt het voorstel van Von der Leyen belangrijk en gedurfd. De Europese Unie heeft een geschiedenis van verandering en versterking op momenten van hoogspanning. Starten met wat fiscale zelfstandigheid past in die evolutie. In een tijdvak waarin de Europese scepsis meer en meer mainstream wordt, is pleiten voor solidariteit via een Europese belasting een gedurfde stellingname. Maar het is wel de juiste stellingname.

De EU staat voor een bepalend moment. Ofwel toont de Unie dat ze wel degelijk de robuuste beschermheer van haar burgers is, ofwel ontgoochelt ze die burgers met een te beperkte toegevoegde waarde. Wie nu de nationale of regionale reflex verkiest boven solidariteit, moet beseffen op wiens pad hij dan meestapt.