ساخت واکسن کرونا به کجا رسید؟

صنعت داروسازی جهان در حالی با جاه‌طلبی و سرمایه‌گذاری هنگفت به دنبال ساخت واکسن علیه بیماری کووید-۱۹ است که این پروژه‌ها همچنان به نتیجه ملموسی نرسیده و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو، نشریه هاندلز بلات در گزارشی به روند ساخت واکسنی برای بیماری همه گیر کووید-۱۹ پرداخت و نوشت: جهان به شدت در انتظار واکسن علیه این بیماری است و در حالی که شرکت‌های بزرگ میلیارد‌ها دلار سرمایه گذاری می‌کنند و سیاستمداران برای دسترسی به واکسن‌های بالقوه در حال رقابت هستند، هنوز مشخص نیست که کدام یک از این واکسن‌ها واقعا موفق می‌شود.

براساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) شرکت‌ها و موسسات تحقیقاتی در سراسر جهان اکنون در حال کار بر روی ۱۲۴ پروژه واکسن هستند. اما بخش اعظم این پروژه‌ها هنوز در مرحله اولیه قرار دارد. اکنون تنها ۱۰ مورد از این واکسن‌ها در مرحله آزمایشات بالینی قرار دارند. این بدان معناست که آن‌ها روی افراد آزمایش شده اند. با این حال نتایج کلینیکی ملموس برای کوتاه مدت است و با وجود امیدوار کننده بودن اولین داده ها، هنوز هم نمی‌توان به کارایی آن‌ها مطمئن بود.
به عنوان مثال اولین اطلاعات از سوی شرکت‌های بیوتکنولوژی Moderna و Cansino Biologics در چند روز گذشته ارائه شده است. این دو شرکت پیشرفته‌ترین پروژه‌های واکسن را در این زمینه به اجرا در می‌آورند.
در ابتدای هفته گذشته، شرکت مدرنا که با همکاری موسسه ملی بیماری‌های عفونی آمریکا (NIAID) فعالیت می‌کند، با داده‌های اولیه مثبت برای هشت نفر از ۴۵ بیمار مورد آزمایش، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرد. طبق گفته این شرکت آمریکایی، افراد آزمایش شده پاسخ ایمنی مناسب به اندازه افرادی که به ویروس کرونا آلوده شده بودند، داشتند.
اکنون کارشناسان واکسن در مجله «استت نیوز (Statnews) نسبت به داده‌های مدرنا اظهار تردید می‌کنند. به گفته آن‌ها معناداری نتایج بسیار ضعیف است، زیرا داده‌ها فقط شامل چند موضوع آزمون است و تا به امروز، جزئیات بیشتری - مانند غلظت آنتی بادی، سن افراد مورد آزمایش و پارامتر‌های مقایسه - منتشر نشده است.
در عین حال این واقعیت که شرکت مدرنا بلافاصله از صعود قیمت اولیه برای قرار دادن سهام جدید در بازار با قیمت بیش از ۱.۳ میلیارد دلار سود برد، باعث بدبینی بیشتر شد.
با این وجود مدیر شرکت بیوتکنولوژی ایالات متحده در طول آخر هفته از «آنتونی فاوسی» رئیس NIAID حمایت کرد. وی به سی ان ان گفت: حتی اگر تعداد آزمایش شوندگان محدود باشد، این خبر خوبی است، زیرا یک مانع مهم در تولید واکسن از بین رفته است.
شرکت مدرنا پیش از این تأیید یک مطالعه بزرگتر در فاز دوم را دریافت کرده و قصد دارد یک مطالعه گسترده‌تر را برای واکسن خود (mRNA-۱۲۷۳) تا دو ماه دیگر آغاز کند. این واکسن مبتنی بر اسید‌های نوکلئیک، یک فناوری در عین حال آزمایش نشده است که از لحاظ تئوری نوید توسعه سریع و تولید آسانتر دارو‌ها و واکسن‌ها را می‌دهد.
شرکت‌های بیوتکنولوژی آلمانی Biontech و Curevac نیز با استفاده از همین فناوری روی واکسن‌های بالقوه کووید-۱۹ کار می‌کنند. Biontech اولین آزمایشات بالینی را در ماه گذشته با همکاری شریک آمریکایی Pfizer آغاز کرد و امیدوار است که داده‌های این مطالعه را در اواخر ماه بعد میلادی ارائه کند.

با این حال Curevac قصد دارد آزمایش‌های بالینی را در اوایل تابستان آغاز کند و ظاهراً برای تحقق این برنامه در تلاش است. به گفته «کلاسو سیشوتک» رئیس موسسه «پل ارلیش» همکار این پروژه، پیش بینی می‌شود که آزمایش‌های بالینی بیشتر با واکسن‌های احتمالی در هفته‌های آتی امکان پذیر باشد.
این موسسه همچنین یک پروژه از مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی آلمان (DZIF) در بین داوطلبان دارد که آزمایشان بالینی می‌تواند طی ماه‌های آینده آغاز شود.
در این میان، واکسن آزمایشی که شرکت بیوتکنولوژی چینی Cansino Biologics در حال توسعه آن با همکاری موسسه بیوتکنولوژی پکن است، بیشتر از پروژه‌های یاد شده در حال پیشرفت است. دانشمندان این شرکت اولین داده‌ها را در آخر هفته از مجموع ۱۰۸ بیمار که در مرحله نخست مطالعه قرار داشتند، منتشر کردند. آن‌ها هر چند تصویری مطمئن ارائه کرده اند، اما نتیجه هنوز هم با عدم قطعیت‌های قابل توجهی روبرو است.
این واکسن به خوبی تحمل می‌شود و اثرات ایمنی واضحی در قالب آنتی بادی‌ها و پاسخ ایمنی سلولی در اکثر شرکت کنندگان، آن هم ۲۸ روز پس از واکسیناسیون نشان می‌دهد؛ بنابراین ادامه پروژه ارزشمند است. انتظار می‌رود که مطالعه مرحله دوم داده‌های تحقیق را کامل کند.

این در حالی است که داده‌های بالینی تا به امروز اطلاعاتی در مورد چالش‌های مهم این پروژه ارائه داده اند. زیرا محصول Cansino یک واکسن mRNA نیست بلکه یک واکسن به اصطلاح وکتور است. در این مورد، محققان از آدنوویروس نوع ۵ اصلاح شده و غیر قابل تکرار (Ad ۵) استفاده می‌کنند که در آن ترتیب ژن برای پروتئین سنبله ویروس کرونا درج می‌شود. هدف این است که از این طریق دفاع ایمنی در مقابل کرونا را فعال کنند.

با این وجود یکی از مشکلات این است که آدنو ویروس‌ها هر چند معمولاً بی ضرر هستند، اما آن‌ها نیز ناشناخته نیستند. افراد زیادی در معرض این نوع ویروس قرار گرفته و نسبت به آن مصونیت ایجاد کرده اند. این به نوبه خود می‌تواند بر عملکرد آن‌ها به عنوان ابزار انتقال تأثیر بگذارد.
این مطالعه نشان داده است که ایمنی AD ۵ موجود می‌تواند بر ثبات پاسخ واکسن تأثیر منفی بگذارد. علاوه بر این تردید وجود دارد که ویروس‌های آدنو-۵ می‌توانند با کمک ویژه‌ای از طریق فعال سازی ویژه سلول‌های T انسانی، بیماری نقص ایمنی (HIV) را تحت شرایط خاص تحریک کنند. حتی اگر این فرض ضعیف باشد، باید در مطالعات بعدی به این سوال پاسخ داد.

واکسن وکتور دیگری علیه ویروس کرونا توسط دانشگاه بریتانیایی آکسفورد با همکاری شرکت دارویی Astra-Zeneca در مرحله آزمایشات بالینی قرار گرفته است. این محصول با نام ChAdOx۱ نیز یک آدنوویروس اصلاح شده است که محققان قبلاً از آن برای تهیه واکسن علیه بیماری تنفسی خاورمیانه موسون به «مرس» استفاده کرده اند.
در مرحله اول این واکسن برروی حدود ۱۰۰۰ داوطلب آزمایش شده و چند روز پیش نیز با حدود ۱۰، ۰۰۰ نمونه، از داوطلبان برای مرحله دوم آزمایش ثبت نام کرده است. اما تا کنون تنها نتایج حاصل از این آزمایشات بر روی حیوانات مثبت بوده است.
مانند پروژه‌های کانسینو و آکسفورد، واکسن مورد آزمایش شرکت DIZF آلمان از یک وکتور ویروسی استفاده می‌کند که پروتئین‌های موجود در ویروس جدید کرونا در آن گنجانده شده است. برخلاف پژوهشگران واکسن چینی، محققان DIZF از ویروس اصلاح شده آنکارا-واکسینیا استفاده می‌کنند که قبلاً خود را در واکسیناسیون آبله مرغان اثبات کرده است.
براساس گزارش WHO، در پروژه‌های یاد شده آزمایشات بالینی برای چهار نمونه واکسن علیه ویروس کرونا و برای هر یک واکسن بر اساس پروتئین و DNA آغاز شده است. با این حال، هیچ داده مشخصی از نتیجه بخش بودن سری اول آزمایشات برای این پروژه‌ها در دسترس نیست.