Lize Spit reageert op ophef over Volkskrant-recensent: “Het probleem zit vaak niet in één vriendelijk Facebookberichtje in het midden van de nacht”

In Nederland is ophef ontstaan rond literair journalist Arjan Peters (57), die voor De Volkskrant werkt. Na een onderzoek over de manier waarop hij vrouwelijke schrijvers benaderde, is hij op non-actief gezet. Ook de Vlaamse schrijfster Lize Spit (32), bekend van ‘Het Smelt’, heeft met Peters te maken gehad. Dat laat ze op Facebook weten.

De Volkskrant doet al enkele maanden onderzoek naar Peters, naar aanleiding van enkele geruchten over hem. Zo zou de journalist voorafgaand aan een recensie persoonlijk contact zoeken met de betrokken schrijfsters, wat ongebruikelijk is bij boekbesprekingen waar oordeelsvorming onafhankelijk tot stand moet komen. Directe aanleiding voor het onderzoek is een uitspraak van de Nederlandse schrijfster Maartje Wortel in een Volkskrant-artikel. Zij zei op 4 maart dat een vriendin van haar ‘s nachts een bericht had ontvangen van ‘een gezaghebbend recensent’: “Ik ga je recenseren, zullen we morgen lunchen?” Wortel noemde dat “nog net geen #MeToo”.

Verscheidene auteurs hebben tegenover NRC bevestigd dat ze na 4 maart zijn benaderd door de Volkskrant, om te vertellen over hun ervaringen met Arjan Peters. Een van die schrijfsters is de Vlaamse Lize Spit, bekend van haar succesroman ‘Het Smelt’. Op Facebook schrijft ze: “Wat de meeste sociale media-gebruikers, die zich nu gevat uitlaten over ‘vier sterren in ruil voor vier gangen’ vergeten: een (vrouwelijke, beginnend) schrijver die wordt benaderd door een (mannelijke, gezaghebbend) recensent, iemand die eigenlijk een neutraal oordeel over je werk moet vormen maar die je grenzen op een heel subtiele haast onmerkbare manier overschrijdt, heeft als eerste idee niet: ik ga hierin mee, hier valt profijt uit te halen. Nee, wie wordt benaderd kan alleen nog maar iets verliezen, al is het maar het verlies van het idee dat het werk ‘op zich kan staan’, en de waardigheid van dat werk.”

Subtiele avances

“Je denkt dus niet: ik ga in op avances, in de hoop op een goede beoordeling van mijn werk. Je denkt: hoe kan ik ongepaste aandacht afwijzen zonder dat ik mijn werk daarmee schade toebreng, zonder dat de ander deze afwijzing aangrijpt om op zijn/haar beurt mijn werk af te wijzen. Je bent niet uit op een bevoorrechting/profijt, je bent uit op de neutraliteit waar je eigenlijk recht op zou moeten hebben.” Volgens Spit ging de recensent vooral erg geraffineerd te werk. “Het kan zo subtiel zijn als een berichtje sturen midden in de nacht, koosnaampjes gebruiken, of mails aan iemand over wiens werk je gaat oordelen en die je amper kent, afsluiten met ‘liefs’. Het verplicht de ontvanger om een positie in te nemen, op een moment dat dat eigenlijk niet nodig zou zijn. Het grofweg niet antwoorden op een licht ongepast bericht – wil je daarmee het boek waar je maanden of jaren aan werkt, in gevaar brengen? Je wordt verplicht om over je kleinste beweging na te denken. Het veroorzaakt spanning, onveiligheid.”

Geen initiatiefneemster

Hoe subtiel ook, het gaat wel degelijk om machtsmisbruik, vindt de schrijfster. “Juist het feit dat machtsmisbruik zo lang kan doorgaan, in een kleine wereld waar iedereen ervan op de hoogte is maar ook kwetsbaar is (en zijn werk wil beschermen), is het bewijs dat het wel degelijk om misbruik van macht ging.” Ze vindt het dan ook niet meer dan normaal dat er eindelijk actie wordt ondernomen: “Ik ben niet een van die initiatiefneemsters, ik heb op vraag mijn ervaringen op tafel gelegd, ervaringen die op zich haast onschuldig leken, die slechts met teenlengte een grens overschreden, maar die in een groter geheel wel als kwalijk konden worden beschouwd. Ik vertrouw erop dat de Volkskrant met de vergaarde informatie een weloverwogen keuze heeft gemaakt, en dat ze genoeg redenen zagen om in te grijpen.”

Persoonlijk drama

In het Mediaforum op NPO Radio 1 noemde Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok het onderzoek voor Peters “een persoonlijk drama”. Hij benadrukte dat zowel de recensent als de betrokken vrouwelijke schrijvers op zijn bescherming kunnen rekenen. De hoofdredactie zegt verantwoording te zullen afleggen zodra dat kan.