مظنه هر سهام عدالت چند؟
از دیروز رسما مرحله فروش سهام عدالت کلید خورد. وزارت اقتصاد و دارایی در اطلاعیه‌ای اعلام کرده، تمامی دارندگان سهام عدالت که قصد فروش قسمتی از سهام خود را دارند و روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند، می‌توانند از روز سه‌شنبه (۶ خرداد) به شعب بانک‌هایی که قبلاً در آن دارای حساب بانکی بوده و شماره شبای آن حساب را به سازمان خصوصی‌سازی معرفی کرده‌اند، مراجعه و با تکمیل فرم‌های مربوط نسبت به تکمیل سفارش فروش ۳۰ درصد از سهام عدالت خود و تعهدنامه مربوطه، اقدام کنند.
این خبر البته با واکنش بازار بورس همراه بود و باعث شد معاملات روز شنبه بورس تهران فروشندگان دست به ماشه را وارد میدان کند که نتیجه آن سنگین‌شدن صف‌های فروش و افت حدود ۲۷هزار واحدی نماگر اصلی این بازار بود و همین رویه روز سه‌شنبه هم تکرار شد.
این وضعیت در شرایطی ایجاد شد که کارشناسان معتقدند حتی در صورتی که اکثر دارندگان سهام عدالت که روش آزادسازی مستقیم را انتخاب کرده‌اند نیز فروشنده باشند، برای بازار کنونی که با ارزش معاملات روزانه افزون بر ۱۰هزار میلیارد تومان همراه است، نگران‌کننده نخواهد بود. اما در این میان ابهاماتی نیز وجود دارد. ارزش کل سهام چقدر است و چقدر پول دست هر سهام‌دار عدالت را می‌گیرد؟ چه کسانی سهم کامل دارند و چطور می‌توان یک سهم کامل داشت؟ مشمولان می‌توانند سهام خودشان را واگذار کنند؟ سهام‌داری که از دنیا رفته است، تکلیف سهام عدالتش چه می‌شود؟ کدام‌یک از مشمولان می‌توانند ۳۰درصد سهامشان را بفروشند؟ اینها سؤالاتی است که در این گزارش سعی کرده‌ایم با زبانی ساده به آنها پاسخ دهیم.
مجوز فروش تقریبا یک‌سوم ارزش کل سهام عدالت
سهام عدالت ۱۳ساله امسال به زمان آزادسازی و انجام معامله رسیده و از ابتدای امسال فرایند آزادسازی آن آغاز شد، آزادسازی‌ای که البته برای همه ۴۹میلیون نفر صاحب سهام عدالت شفاف و روشن نبوده و سیاست‌های آزمون‌وخطایی دولت در این‌باره هم در تشدید این ابهامات بی‌اثر نبوده است. براساس آخرین تصمیم شورای عالی بورس، مشمولان سهام عدالت که روش مدیریت مستقیم (بدون واسطه قراردادن شرکت‌های کارگزاری) را انتخاب کرده‌اند، می‌توانند فقط ۳۰ درصد از سهام در اختیار خود را در مرحله نخست به فروش برسانند و به مرور در زمینه مراحل بعدی فروش تصمیم‌گیری و زمان دقیق آن اطلاع‌رسانی خواهد شد.
این اولین ابهام در این مرحله از سهام عدالت است، درحالی که گفته می‌شد از خردادماه هر صاحب سهام عدالتی که بخواهد می‌تواند سهمش را بفروشد، حالا سیاست‌گذار اعلام کرده در فاز اول مشمولان فقط حق آزادسازی ۳۰درصد سهام خود را دارند. این ۳۰درصد از مجموع ارزش سهام عدالت هر مشمول محاسبه می‌شود. به تعبیر دیگر برای هر مشمول امکان فروش تقریبا یک‌سوم هر میزان دارایی که در سبد سهام عدالت خود دارد، فراهم شده است.
در آن طرف ماجرا افرادی که روش مدیریت غیرمستقیم (حق مدیریت و اداره سهام به شرکت کارگزاری واگذار می‌شود) را انتخاب کرده‌اند، بعد از آزادسازی می‌توانند نسبت به جابه‌جایی سبد پرتفوی خود تصمیم‌گیری کنند و در این مرحله اجازه فروش نه کل سهامشان بلکه ۳۰درصد آن را هم ندارند چراکه با انتخاب روش غیرمستقیم پیشاپیش اختیار خرید و فروش و مدیریت سهامشان را از خود سلب کرده و به شرکت کارگزار بورسی واگذار کرده‌اند. اما چند نفر از مشمولان سهام عدالت روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند و حالا می‌توانند در صف فروش احتمالی ۳۰درصد سهام عدالت باشند؟ طبق آنچه سخنگوی ستاد راهبری آزادسازی سهام عدالت می‌گوید، حدود ۱۰ میلیون نفر روش مستقیم آزادسازی سهام عدالت را انتخاب کرده‌اند. همچنین براساس آمار موجود از ۴۹میلیون نفر مشمول سهام عدالت، ۳۵ میلیون نفر ارزش سهام ۴۸۰ تا ۵۳۰ هزار تومان و بقیه سهام یک میلیون تومانی دارند.
ارزش روز سهام عدالت چقدر است؟
درخصوص ارزش روز سهام مذکور اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و البته سیاست‌گذار هم به‌دلیل احتیاط و جلوگیری از فرستادن سیگنال ارزش روز سهام عدالت را به‌طور رسمی اعلام نمی‌کند. اما در میان گفته‌های مسئولان و همچنین اطلاعات منبع مطلع «شرق» می‌توان میزان آن را تخمین زد. براساس سخنان سخنگوی ستاد راهبری آزادسازی سهام عدالت و البته رئیس سازمان بورس ارزش روز دارایی سهام‌داران عدالت چیزی در حدود ۱۰ برابر افزایش داشته است. با همین توضیحات می‌توان گفت تقریبا ارزش روز سبد بورسی سهام عدالت هر نفر به ازای سهم کامل حدود ۱۰ میلیون تومان و به‌ازای هر سهم ۴۸۰ تا ۵۳۰هزارتومانی حدود پنج‌میلیون‌تومان است.
البته یک منبع مطلع در گفت‌وگو با «شرق» میزان ترقی ارزش سهام را تا ۱۵ و ۱۶برابر اعلام می‌کند. براین اساس به‌طور میانگین ارزش ابتدایی مجموع سهام عدالت حدود ۲۶هزار و ۶۰۰میلیاردتومان بوده که اکنون به تبع روند صعودی بورس، ارزش مجموع سهام عدالت به ۴۸۰هزارمیلیاردتومان رسیده است. بنابراین اطلاعات ارزش روز هر سهام یک‌میلیون‌تومانی سهام عدالت ۱۵ تا ۱۶میلیون تومان است. باید به این نکته توجه کنیم که از میان مشمولان سهام عدالت فقط دو دهک پایین درآمدی یعنی افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و کسانی که در سال ۹۶ اقدام به خرید سهم کامل با اضافه‌کردن مبلغ ۵۰۰هزارتومان به حساب سهام عدالتشان کرده‌اند، اکنون یک سهم کامل یک میلیون‌تومانی دارند که البته قیمت روز آن اکنون چندین برابر شده است.
آیا می‌توانیم با افزایش سهم، یک سهم کامل داشته باشیم؟
سال ۹۶ سازمان خصوصی اعلام کرد که افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد سهام عدالتشان یک میلیون تومان است و سایر مشمولان سهمی حدود ۴۸۰ تا ۵۳۰هزارتومان دارند و اگر کسی می‌خواهد سهم کامل (یک میلیون‌تومانی) داشته باشد با واریز مابه‌التفاوت سهم عدالت خود و افراد دهک پایین درآمدی می‌تواند یک سهم کامل داشته باشد. طی یک دوره ۶ماهه و بعد از تمدید ۷ماه دیگر قانون‌گذار اجازه افزایش سهم را به مشمولان داد. این فقط یک فرصت یکباره بود و دیگر هیچ مشمول سهام عدالتی نمی‌تواند میزان سهام خود را افزایش دهد. دلیل این محدودیت هم این بود که مشخص شود از محل سود و آورده شرکت‌هایی که سهام عدالت دارند، میزان ارزش هر سهم چقدر خواهد بود.
حالا اگر به صورت چندباره میزان سهام عدالت کم یا زیاد مي‌شد، فرمول حسابرسی آن به‌هم می‌ریخت. فرض کنید مثلا الان دولت اعلام کند صدمیلیون تومان را می‌خواهد میان صدنفر تقسیم کند، حالا اگر فردا تصمیم گرفته شود صدمیلیون تومان بشود صد و یک میلیون تومان دوباره تقسیم جدیدی باید صورت بگیرد و تمامی محاسبات اولیه بر هم می‌خورد. با این توضیحات باید بگوییم اگر سهام عدالت شما یک سهم ۵۳۰هزارتومانی است و سهم کامل ندارید دیگر ابدا نمی‌توانید از هیچ طریقی سهمتان را به یک سهم کامل تبدیل کنید چون قانون‌گذار بعد از ارائه یک فرصت در سال ۹۶ دیگر این اجازه را به هیچ سهام‌دار عدالتی نمی‌دهد.
آیا می‌توانیم سهام عدالتمان را منتقل کنیم؟
برای انتقال سهام عدالت دو حالت ممکن است وجود داشته باشد. ممکن است که سهام‌دار عدالت فوت شده باشد که داستانی متفاوت دارد یا ممکن است سهام‌دار عدالت در قید حیات باشد اما بخواهد سهام خود را به کس دیگری منتقل کند. حالت دوم مسیرش فعلا کاملا مسدود و خرید و فروش سهام منتفی است. تا زمانی که سهام عدالت به طور کامل آزاد نشده باشد امکان واگذاری و انتقال سهام به صورت وکالتی، محضری یا دفترخانه‌ای ممکن نیست و ممنوعیت دارد اما بعد از آزادسازی کامل سهام، سهام‌دار می‌تواند از طریق کارگزاری‌ها این کار را انجام دهد. پس اگر کسی بخواهد سهام عدالت خودش را به کس دیگری منتقل کند باید در این مرحله روش غیرمستقیم را انتخاب کند.
اما اگر طی این سال‌ها سهام‌دار عدالت از دنیا رفته باشد، ورثه می‌توانند به یکی از دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کنند و مراحل لازم را انجام دهند. حضور تمامی افراد ورثه الزامی است مگر اینکه تمامی ورثه به یک نفر وکالت داده باشند و او به وکالت از بقیه با دردست‌داشتن مدارک شناسایی به دفتر پیشخوان مراجعه کند. همچنین داشتن برگه انحصار وراثت الزامی است. بعد از انجام این مراحل، سهام عدالت فرد متوفی به میزان هر سهم‌الارثی که در برگه انحصار وراثت مشخص شده، میان ورثه تقسیم می‌شود.
شرق