Nu de mensenwereld stilstaat, leeft de natuur wereldwijd op

Met het tot stilstand komen van de mensenwereld, is de natuur wereldwijd opgeveerd. Onze correspondenten in Libanon, Engeland en Spanje trokken er met gidsen op uit. ‘Een groenling, herken je zijn zang?’

✦Exclusief voor abonnees door Ana van Es, Maartje Bakker en Patrick van IJzendoorn27 mei 2020, 13:31

Libanon – AMMIQ

Kijk toch eens. Beheerder Abdallah Hanna tuurt door zijn verrekijker naar het moeras. Blauw water, dat zich uitstrekt tot de bergen die de grens met Syrië vormen. De hoogste top is besneeuwd: de berg Hermon, op het drielandenpunt met Syrië en Israël. In het moeras plonst een vogel. Een zwarte ibis. 

‘Die heb ik hier al negen jaar niet meer gezien.’

Dankzij corona is de vogel er nu wel. Of beter gezegd, dankzij de lockdown die ook in Libanon is opgelegd om de covid-19-uitbraak te beteugelen. ‘Voor ons is corona goed. We krijgen hier dit jaar een recordaantal vogels.’

In het moeras van Ammiq, een van de grootste zoetwatergebieden van Libanon, worden ook in normale tijden mensen geweerd. Alleen op afspraak zijn bezoekers welkom. Beheerder Hanna zou het graag anders zien, maar helaas: dit is Libanon. Libanezen kun je volgens hem niet vrij in een natuurgebied laten rondlopen.

Neem de families die hier tot een jaar of wat geleden mochten picknicken. Dat lijkt onschuldig, maar ging helemaal mis. ‘Ze stookten vuur, dat beschadigde de bomen.’

Normaal zijn er hekken nodig en een eenheid van particuliere bewakers die 24 uur per dag, zeven dagen per week langs de moerassen patrouilleren om ongewenst bezoek buiten te houden. Maar doet de lockdown het werk. De vogels profiteren ervan.

Hanna raapt een handje felgekleurde kogelhulzen op. Van jagers die ondanks de beveiliging het moeras zijn binnengedrongen. Ze komen ’s nachts. ‘Normaal hebben wij veel problemen met jagers. Maar vanwege corona blijven ze nu thuis.’

Wereldvermaarde vis

Het moeras is eigendom van de familie Skaff, Libanese notabelen, die er een sprookjesachtig landhuis bezitten. Hanna opereert vanuit een oude carréboerderij met fruitboomgaarden, een wijngaard en een paardenstoeterij. De landarbeiders, vaak Syrische vluchtelingen, moeten vanwege de coronacrisis aan social distancing doen. Geen sinecure. ‘Handschoenen doen ze wel. Mondkapjes: nee.’

De ondiepe wateren van Ammiq genieten onder zoetwaterbiologen een zekere wereldfaam vanwege de Garra Festai. Een kleine, goudkleurige vis die zich op aarde alleen in dit moeras thuis voelt. Hij staat op de rode lijst, is met uitsterven bedreigd. ‘Waardevoller dan de cedars in Libanon’, schreef een onderzoeker van de Amerikaanse Universiteit in Beiroet die de vis in 2011 voor het laatst wist te vangen.

Helaas is de vis niet geholpen met corona-lockdowns. Wat hij nodig heeft, is een hoge waterstand, en daarvan is al jaren niet meer echt sprake geweest.

Een oud, met frisgroene knotwilgen omzoomd karrenspoor naar de oevers van de Litani is afgesloten, om ongewenste bezoekers tegen te gaan. Dat lukt niet altijd. Hanna raapt zuchtend een lege colafles op en draagt die de rest van de wandeling mee.

Daar, wijst Hanna, een ooievaar. Normaal houdt hij zijn hart vast als hij die ziet, want ooievaars moeten maar net weten welk gevaar zij hier lopen, op hun doortocht vanuit Afrika naar Jordanië of Israël. In het bewaakte moeras zijn ze weliswaar veilig, daar kunnen ze rusten, maar als ze de rivier de Litani oversteken moeten ze link uitkijken. In een dorp op de andere oever schieten ze ooievaars uit de lucht.

‘Niet het hele dorp’, corrigeert hij zichzelf, want zulke generalisaties liggen in Libanon gevoelig. ‘Sommige mensen in het dorp.’ Dit voorjaar kunnen ooievaars zonder gevaar de Litani oversteken. Alle jagers zitten binnen, dankzij corona. (Ana van Es)

Spanje – SIERRA DE GUADARRAMA

Het gekwetter van de vogels is helderder, nu er geen menselijke stemmen doorheen klinken. De boterbloemen lijken geler, nu felgekleurde buitensportkleding ontbreekt. En de gieren zijn nog imposanter, nu er geen enkel dier te zien is dat qua grootte in de buurt komt. Daar zweven ze, twee aan twee, de een de schaduw van de ander. Majesteitelijk.

Twee maanden lang heeft geen mens zich vertoond in de bergweide bij de Laguna Grande de Peñalara. De picknickende dagjesmensen hebben plaatsgemaakt voor berggeiten die op hun gemak staan te grazen. Nog bijzonderder: in de verte, bij het bergbeekje dat helder klaterend uit het meertje naar beneden stroomt, is het silhouet te zien van een enorme roofvogel. Na een tijdje vliegt hij weg, met langzame vleugelslagen. Zijn spanwijdte is enorm, zijn verenkleed donker. Kan niet missen: een monniksgier, een zeldzame roofvogel – de grootste van Europa – die in de Sierra de Guadarrama in de bomen nestelt.

159 gierenparen

Voor de gieren, en voor talloze andere vogelsoorten, kwam het heel goed uit dat dit voorjaar rustig was, zegt Juan Vielva, hoofd van het onderzoekscentrum in de Guadarrama. ‘De quarantaine viel precies samen met het broedseizoen. In andere jaren werden de monniksgieren soms verstoord door voorbijgangers. Als ze opvliegen en te lang wegblijven bij het ei, gaat het kuiken dood.’ Dit jaar zit een recordaantal van 159 gierenparen een ei uit te broeden – al is het te vroeg om te zeggen hoeveel succes ze zullen hebben.

De Sierra de Guadarrama, ook bekend als de ‘bergen van Madrid’, ligt op een uurtje rijden van de Spaanse hoofdstad. Vlakbij wonen 6,6 miljoen mensen dicht op elkaar. Het gebergte is een toevluchtsoord voor iedereen die wil ontsnappen aan de drukte, de smerigheid en de hitte van de stad. Met 2,5 miljoen bezoekers per jaar is de Sierra de Guadarrama één van de drukst bezochte nationale parken van Spanje.

De coronapandemie maakte aan die uitstapjes een abrupt einde: de Spanjaarden mochten wekenlang alleen voor een boodschap of werk hun huis uit. Ineens keerde de rust terug in de bergen. Vielva zag hoe bij dieren de stress afnam. ‘Reeën steken rustig de weg over. Als de stress verdwijnt, is dat goed voor hun gezondheid. Het kan een verschil maken, zeker nu de jongen worden geboren.’

Ook op het pad naar de Laguna Grande de Peñalara – anders de drukste wandelroute van het gebergte – hangt nu een haast gewijde stilte. De knoestige bomen buigen zich over het pad, hun stammen grijs van de korstmossen. Ze hebben iets weg van verweerde zuilen in een oude kathedraal. En net als in zo’n godshuis ga je ook hier vanzelf zachter praten.

Hoger, daar waar het bos heeft plaatsgemaakt voor weide, profiteert ook de bergflora van de afwezigheid van de mens, zegt Pablo Sanjuanbenito, directeur van het nationaal park. ‘Vetplanten, die op de rotsen groeien, zijn bijvoorbeeld heel gevoelig voor vertrapping.’ Nu de vetplanten niet worden platgetrapt onder bergschoenen, kan dit een heel goed jaar worden voor de apollovlinder. De rupsen van die vlinder voeden zich met de vetplanten.

Toch is Sanjuanbenito er niet gerust op. Hij vreest het moment waarop de Madrilenen het startsein krijgen om weer naar buiten te gaan. Zijn voorstel is om het aantal parkeerplaatsen in de Guadarrama te halveren. ‘Dat verkleint hopelijk de kans op coronabesmettingen, maar vooral de impact op de natuur.’ (Maartje Bakker)

Groot-Brittannië – LONDEN

David Darell-Lambert is druk aan het vertellen over zijn lockdownervaringen, wanneer hij wordt onderbroken door een langgerekte roep vanuit een boom. ‘Een groenling’, zegt de 47-jarige vogelkijker, ‘herken je zijn trillende geluid?’ De vogel is een solist in een symfonie van roodborstjes, merels en koolmeesjes, met de roekoe van een houtduif als paukenslag. ‘Je hoeft niet tegen dag en dauw op te staan om de vogels goed te horen’, zegt Darrell-Lambert, zittend in zijn wilde tuin aan de rafelrand van Oost-Londen, ‘wat zouden vogels denken over de stilte van de mens?’

Dieren hebben ook de Britse lockdown opgevrolijkt. Het eiland was nog niet op slot of Kasjmir-geiten daalden van de heuvels af om de stille straten van de Noord-Welshe badplaats Llandudno in hun bezit te nemen, om daar op muren te staan en zich tegoed te doen aan heggen. 

Minder oog voor hun gezondheid hadden schapen in Ebbw Vale, in de valleien van Zuid-Wales, die zich melden bij een gesloten filiaal van McDonald’s. Bij Corfe Castle hebben zich voor het eerst in 40 jaar nestvalken genesteld. Londense stadsvossen zijn door het gebrek aan fastfood brutaler dan normaal.

Dat laatste is ook een probleem voor stadsduiven en zeemeeuwen, die opeens beter hun best moeten doen om eten te veroveren. Volgens ornithologen passen deze vogels zich makkelijk aan en is er ook zonder patat genoeg eten aanwezig, zowel in de zee als op vuilnisbergen. De verwachting is evenwel dat er deze zomer meer zeemeeuwen zullen zijn, omdat van vanwege de lockdown niet mogelijk was om de populatie te beheersen. Tabloids voorspellen taferelen die regelrecht uit Alfred Hitchcocks The Birds komen, met zeemeeuwen in de rol van kraaien.

Volgens Darrell-Lambert betekent de lockdown dat er meer ‘gewoon’ eten zal zijn voor de vogels. ‘Door de vermindering van luchtvervuiling en autoverkeer zijn er meer insecten.’ De belangrijkste winst voor hem is het bewustzijn. ‘Het is niet zo dat er meer vogels zijn of dat ze harder zingen, maar ze vallen meer op omdat het stiller is en mensen meer tijd in eigen tuin doorbrengen. Buurtgenoten beginnen me vragen te stellen over welke vogels ze horen. Door de lockdown kan ik geen rondleidingen doen of lessen geven, maar het verspreiden van kennis doe ik nu informele wijze.’

129 vogelsoorten

Darrell-Lambert spreekt de hoop uit dat mensen meer rekening gaan houden met vogels en andere dieren. ‘Wat minder met de autorijden helpt en de tuin zo wild mogelijk houden. Hoe minder we doen, hoe beter. De rijkdom van een beetje tuin is groter dan je denkt. Ik heb hier al 129 verschillende vogelsoorten geteld.’ 

Bij de People’s Trust for Endangered Species is ook een toenemende interesse in de natuur te zien, getuige de verdubbeling van het aantal mensen dat deelneemt aan het Living with Mammals-project. Daarbij houden mensen bij welke dieren ze zien.

‘Uit eigen ervaring kan ik melden dat het een goed jaar is voor egels,’ zegt dierenbeschermer David Wembridge, woonachtig in een plaatsje net ten westen van Londen, ‘in de afgelopen weken zijn er drie, vier op bezoek geweest en voor het eerst zag ik egels elkaar verleiden en baltsgedrag.’ Sinds de lockdown is het wegverkeer met driekwart gedaald. ‘Ik vermoed dat het heeft geleid tot minder doodgereden egels en andere dieren. Aan de andere kant: lege wegen zorgen er ook voor dat sommige automobilisten harder rijden, met alle gevolgen voor het wild.’ (Patrick van IJzendoorn)