Mechelen krijgt Hannah Arendt Instituut

Krijgt Mechelen een tweede soort Dossin? Christophe Busch, die in november bij de Dossin-kazerne vertrok, opent op een steenworp van het Holocaust-museum een instituut om na te denken over polarisatie. ‘Wij zijn geen concurrenten.’

Christophe Busch is back in town. Vrij letterlijk. Vandaag lanceert de voormalige directeur van de Dossin-kazerne samen met de VUB en de Universiteit Antwerpen een nieuw instituut om na te denken over mensenrechten in Mechelen. 

Dat komt er in een zijvleugel van het stadhuis, op enkele honderden meters van de Kazerne Dossin, waar Busch in november vorig jaar vertrok, omdat zijn visie voor het memoriaal en museum over de Holocaust niet strookte met die van het bestuur. Busch wilde meer ruimte om over hedendaagse mensenrechtenkwesties na te denken. Het bestuur wilde de focus weer meer leggen op het Holocaust-verleden. 

Radicalisering 

De missionstatement van het nieuwe Hannah Arendt Instituut omvat nu precies de richting die Busch meer met de Dossin-kazerne wou uitgaan. Onder zijn leiding moet het Hannah Arendt Instituut ervoor zorgen dat inzichten uit het academisch onderzoek naar polarisatie, of radicalisering doorstromen naar ambtenaren of beleidsmakers. De grote thema’s zijn diversiteit, stedelijkheid en burgerschap. 

“Overal in Vlaanderen worden bijvoorbeeld buddynetwerken opgericht om nieuwkomers te integreren”, zegt Busch. “Tegelijk wordt er op wetenschappelijk niveau ook onderzoek naar gedaan. Wij kunnen dan adviezen geven aan het beleid over wat er aan die projecten goed werkt. We zouden er ook vormingen en trainingen rond kunnen organiseren.”

Ook toen hij directeur was van de Dossin-kazerne profileerde Busch zich heel erg op zulke thema’s. In Dossin loopt er bijvoorbeeld een opleiding voor politieagenten, waar ze stilstaan bij ethische kwesties. Busch draafde als Dossin-directeur ook geregeld op in de media om onder meer over identiteit of polarisatie te praten.

Het vertrek van Busch leidde dan tot een verhit debat tussen experts als Bruno De Wever (UGent) en Herman Van Goethem (UAntwerpen), en Joodse bestuursleden als André Gantman (N-VA). Tien wetenschappers besloten uiteindelijk om hun banden met Dossin door te knippen, omdat de werking rond hedendaagse mensenrechtenkwesties volgens hen in gevaar kwam. Zij namen het ook niet dat het bestuur in extremis een prijsuitreiking voor Brigitte Herremans had geannuleerd onder druk vanuit de Joodse gemeenschap. 

Van Goethem, die opstapte uit de wetenschappelijke raad, is nu ook een van de trekkers van het Hannah Arendt Instituut. “Dit dossier ontwikkelde zich los van Dossin”, zegt de universiteitsrector. “Maar Busch had natuurlijk wel het geknipte profiel om het Hannah Arendt Instituut te leiden en was bovendien beschikbaar.”

Het idee voor het instituut komt voort uit contacten die de VUB-rector Caroline Pauwels had met Mechels burgemeester Bart Somers (Open Vld). Dat was al in het begin van 2019, nog voor Busch Dossin verliet. Daaruit groeide eerst een kennisplatform, waar ook de Universiteit Antwerpen mee haar schouders onder stak.

Wie was Hannah Arendt?

De filosofe Hannah Arendt (1906-1975) wordt beschouwd als een van de belangrijkste denkers van de twintigste eeuw. Arendt, een Joodse vrouw, vluchtte uit nazi-Duitsland in de jaren 30 en vestigde zich uiteindelijk in de VS. Zij schreef onder meer over het proces van oorlogsmisdadiger Adolf Eichman in Jeruzalem. In haar boek Eichman of de banaliteit van het kwaad stelt ze dat de Holocaust kon gebeuren omdat de Duitsers het proces van de genocide opdeelden in kleine stukjes. Iedereen vervulde een kleine taak, werkte als een klein radertje in een groot geheel, en voelde zich dan ook niet verantwoordelijk voor de hele genocide.  

Omdat de UAntwerpen en de VUB zich in grote steden bevinden, wordt er ook veel onderzoek gedaan naar grootstedelijke thema’s als armoede of diversiteit, stipt Van Goethem aan. De volgende stap was dan de oprichting van het Hannah Arendt Instituut om een schakel te vormen tussen de kennis en de praktijk. “Het leek ons ook logisch om het in Mechelen te vestigen”, zegt Pauwels. “De stad ligt ook in het midden tussen Brussel en Antwerpen. Mechelen staat ook bekend om zijn beleidsaanpak rond deze thema’s.”

Het beleid van Bart Somers over integratie leverde hem enkele jaren geleden nog de prestigieuze World Mayor Prize op. Somers steunt het instituut vanuit zijn positie als Vlaams minister van ‘Samenleven’.

Samenwerking

Toch blijft de vraag of het nieuwe centrum in Mechelen rond polarisering dan moet samenwerken met het al bestaande centrum: Dossin? Bij de initiatiefnemers klinkt het dat zoiets zeker mogelijk moet zijn. “Wij zitten zelf nog in de opstartfase”, zegt Busch. “In de Dossin-kazerne start vanaf volgende week Tomas Baum als directeur. Eens Baum is aangesteld, kunnen we samenzitten om te kijken waar we elk mee bezig zijn. Wij zijn geen concurrenten. Dossin vertrekt vanuit de Holocaust, wij vertrekken vanuit de actualiteit. Dat is een fundamenteel verschil.”

Bij de Dossin-kazerne vallen ondertussen alle gecontacteerde bestuursleden compleet uit de lucht over het nieuwe Hannah Arendt Instituut. Niemand van hen is van de lancering op de hoogte. “Ik ken Hannah Arendt, maar ik ken zo geen instituut”, zegt Diane Verstraeten, de voorzitster van het dagelijks bestuur. “Of tenminste niet in België. Wij zijn op geen enkele manier betrokken geweest, wat ik toch wel betreur. Dat brengt ons in een heel vreemde situatie.”