روسای مجلس ایران از دیدار با هیتلر تا تصویب قانون کشف حجاب

بسیاری از مورخان محتشم السلطنه را مردی وطن‌خواه و نوعدوست می‌دانستند که دانشمندان را گرامی می‌داشت و به صحبت با روحانیون رغبتی وافر داشت، اما همین فرد در زمانی با هیتلر ملاقات کرد و ریاست مجلس را در دوره تصویب قانون کشف حجاب برعهده داشت.

خبرگزاری فارس: مجلس دهم شورای اسلامی چهارشنبه (۳۱ اردیبهشت ماه ۹۹) آخرین نشست علنی خود را در دهمین دوره برگزار کرده و پس از آن نمایندگان بازمانده از مجلس یازدهم خداحافظی خواهند کرد. اعضای مجلس یازدهم شورای اسلامی وارد مجلس می‌شوند و فرایند انتخاب رئیس مجلس آغاز خواهد شد. به همین بهانه به معرفی تعدادی از روسای مجلس شورای ملی خواهیم پرداخت.

«حسن اسفندیاری» ملقب به محتشم‌السلطنه یکی از رجال دوران قاجار و پهلوی بود که در دوره هشتم قانونگذاری و در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی از سوی مردم تهران به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد و تا دوره سیزدهم قانونگذاری سال ۱۳۲۲ هجری شمسی عهده‌دار ریاست مجلس شورای ملی بود.

بسیاری از مورخان در مجموع او را مردی مذهبی، وطن‌خواه و نوعدوست می‌پنداشتند که دانشمندان را گرامی می‌داشت و به صحبت با روحانیون رغبتی وافر داشت؛ منزلش به روی عموم باز بود و برای هر صاحب حاجتی و مقامی که می‌خواست با خط خودش توصیه می‌نوشت و حتی‌الامکان پاک زیست و هیچگونه سرمایه مادی از خود باقی نگذاشت و تا آخر عمر در منزل استیجاری زندگی کرد.

اینطور شد که در آخرین روز‌های مجلس سیزدهم ماده واحده‌ای تصویب و ماهی یک هزار تومان حقوق بازنشستگی برای او قرار دادند. حسن اسفندیاری در زندگی سیاسی خود فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرد. یکی از فرود‌های زندگی او ریاستش بر مجلسی بود که در هفدهم دی ماه ۱۳۱۴ کشف حجاب و آزادی زنان به دستور رضاشاه به زور عملی شد و مجالس مختلف برای اقامه جشن بانوان ترتیب داده شد.

نمایندگان دوره دوازدهم مجلس شورای ملی

اسفندیاری هم در عصر ۲۱ دی ماه همان سال در مجلس شورای ملی جشنی برپا کرد که این کار وی در محافل مذهبی انعکاس نامطلوبی داشت؛ زیرا او به روحانیون نزدیک بود و فقه و اصول می‌دانست و با چنین خصوصیاتی این دعوت زنانه از وجاهت او در محافل روحانیت تهران کاست.

محتشم‌السلطنه در مقام ریاست مجلس، دو سفر رسمی به خارج ایران رفت. در سفر اول سال ۱۳۱۶ برای بازگشت در مراسم تاجگذاری ژرژ ششم به انگلستان رهسپار شد و هنگام بازگشت در برلن به ملاقات هیتلر پیشوای نازی نائل شد. سفر دوم او در سال ۱۳۱۸ بود که مدت چند هفته برای انجام مراسم وصلت بین خاندان سلطنتی ایران و مصر رهسپار مصر شد. او در این سفر، گذشته از وظیفه رسمی که بر عهده داشت با علمای روحانی و بزرگان جامعةالزهرا مانند شیخ طنطاوی و شیخ مصطفی المراغی ملاقات و برای رفع تفرقه و اختلاف عالم تسنن و تشیع مذاکراتی به عمل آورد.

محتشم‌السلطنه پس از خاتمه مجلس سیزدهم قریب یک سال خانه‌نشین بود تا اینکه در اواخر بهمن ۱۳۲۳ بیماری شدید بر او عارض شد و سرانجام در پنجم اسفند ماه همان سال در بیمارستان رضانور درگذشت. جنازه او با تشریفات رسمی از طرف دربار و دولت و مجلس تشییع و در حرم حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

*فراز و فرود سیدمحمد صادق طباطبایی

سیدمحمد صادق طباطبایی، فرزند آیت‌الله سید محمد طباطبایی از روحانیون پاک‌سیرت مشروطه بود. وی ریاست مجلس چهاردهم شورای ملی را بر عهده داشت که در سال ۱۲۸۴ هجری شمسی که پدرش برای تأسیس عدالتخانه عملا وارد مبارزه با حکومت وقت شد با او همکاری کرد.

وی در راه مبارزه سری پر شور داشت که با کمک سیدنصرالله سادات اخوی، دو انجمن به نام انجمن کتابخانه و انجمن مخفی به وجود آورد و در راه استقلال مشروطه به کوشش‌های ارزشمندی دست زد.

طباطبایی در واقعه مهاجرت روحانیون به حضرت عبدالعظیم و قم همراه پدر بود و چندین بار برای ملاقات با دولتی‌ها و متحصنین سفارت انگلیس از طرف پدر مأموریت یافت. پس از پیروزی مشروطه‌خواهان و افتتاح مجلس، روزنامه مجلس به مدیریت او منتشر شد. این روزنامه اولین روزنامه ملی بعد از انقلاب مشروطه بود که از جراید ممتاز عصر مشروطه محسوب می‌شد.

در آبان ۱۲۸۵ همزمان با تأسیس «لژ بیداری ایران» به منظور مقابله با استبداد محمدعلی شاه به عضویت این لژ در آمد. در تیرماه ۱۲۸۷ که مجلس شورای ملی به دستور محمدعلی شاه به توپ بسته شد، سیدمحمد صادق و پدرش که در صف اول مبارزه با استبداد محمدعلی شاه بودند به همراه بسیاری از آزادی‌خواهان دیگر دستگیر و تعداد زیادی از آن‌ها به خارج از ایران تبعید شدند.

سیدمحمدصادق نزدیک ۱۰ ماه در کشور‌های آلمان، اتریش، فرانسه، ایتالیا، سوییس و ترکیه به سر برد. پیش از پایان دوره یک ساله تبعید به ایران بازگشت، سپس نزد پدر در مشهد رفت و دوباره فعالیت خود را بر ضد استبداد محمدعلی شاه آغاز کرد و به تقویت کمیته مجاهدین ـ که علم الهدی طباطبایی برادرش نایب السلطنه آن بود ـ پرداخت.

پس از خلع محمدعلی شاه و استبداد مشروطه دوم، سیدمحمدصادق به اتفاق پدر به تهران آمد و به دلیل فعالیت‌های آزادی‌خواهی در انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی از سوی مردم مشهد به نمایندگی انتخاب شد. وی بعد از ورود به مجلس، حزب «اجتماعیون ـ اعتدالیون» را تأسیس و جمعی از مجلسیان را با روش سیاسی خود همراه کرد.

طباطبایی در سال ۱۲۹۳ در دوره سوم مجلس شورای ملی نیز از سوی مردم تهران به وکالت انتخاب شد. در آبان ماه ۱۲۹۴ که مجلس سوم به دلیل شروع جنگ جهانی اول و اشغال شمال و جنوب ایران به دست قوای شوروی و انگلیس تعطیل شد و تصمیم به تغییر پایتخت و مهاجرت به قم گرفته شد، طباطبایی نیز با مهاجران به قم رفت و در آنجا از اعضای موسس کمیته دفاع ملی شد.

سیدصادق طباطبایی در انتخابات دوره چهارم قانونگذاری نیز به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد، اما این مجلس به علت جنگ جهانی و نابسامانی اوضاع داخلی ایران تا سال ۱۳۰۰ افتتاح نشد. پس از آن او در سال ۱۲۹۷ از استانبول به اروپا رفت و قبل از اتمام جنگ به ایران بازگشت و پس از افتتاح وارد مجلس شد.

طباطبایی در آبان ماه ۱۳۲۲ در جریان انتخابات دور چهاردهم مجلس شورای ملی که تقریبا به صورت آزاد برگزار شد، به عنوان نماینده مردم انتخاب شد و با اکثریت آراء به ریاست مجلس شورای ملی برگزیده شد. دوره چهاردهم یکی از ادوار پرتنش مجلس بود و به دلیل آزادی انتخابات و شرکت احزاب مختلف در آن، نمایندگان با سلایق سیاسی و فکری متفاوت و متضاد به مجلس راه یافتند. با این حال در این دوره، مجلس، قدرت اول کشور بود و بر دولت تسلط داشت.

در این دوره ایران با تشکیل حکومت‌های خودمختار آذربایجان و رهبری سیدجعفر پیشه‌وری و کردستان به رهبری قاضی محمد و اشغال آذربایجان توسط نیرو‌های روس مصادف بود. به همین دلیل در ۱۹ مهر ۱۳۲۴ طرح تحریم انتخابات دوره پانزدهم مادامی که کشور از قوای کشور تخلیه نشده است، تقدیم مجلس شد و به تصویب رسید. در این مدت تا افتتاح مجلس پانزدهم ریاست مجلس بر عهده سید محمد صادق طباطبایی بود.

با پایان دوره شانزدهم مجلس شورای ملی، سیدمحمد صادق طباطبایی در انتخابات دوره دوم مجلس سنا از تهران به مقام سناتوری انتخاب و چهار سال در این سمت باقی ماند و سرانجام در دی ماه ۱۳۴۰ در ۸۰ سالگی درگذشت و در آرامگاه خانوادگی خود واقعه در فلکه حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.