Τρομοκρατία: μια παγκόσμια ιστορία

Στις αρχές Ιουνίου θα κυκλοφορήσει από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το πολυσυζητημένο βιβλίο του Αμερικανού ιστορικού Ράνταλ Λω «Τρομοκρατία, μια παγκόσμια ιστορία», που έχει χαρακτηριστεί ως βασικό έργο αναφοράς στην ιστορική έρευνα των φαινομένων της τρομοκρατίας.

Για την ανάλυση αυτού του περίπλοκου ιστορικού-κοινωνικού φαινομένου, ο συγγραφέας κατέφυγε σε τρεις βασικές προσεγγίσεις της τρομοκρατίας: ως τακτικής, ως στρατηγικής και ως επικοινωνιακής κοινωνικής κατασκευής, εντάσσοντας έτσι το κάθε τρομοκρατικό συμβάν που μελετά στα κοινωνικοπολιτικά συμφραζόμενά του. Με άλλα λόγια, στο βιβλίο συνυφαίνεται η ιστορία της τρομοκρατίας με την ιστορία των κοινωνιών που τη γέννησαν.

Η «Εφ.Συν.» εξασφάλισε από τις ΠΕΚ μια προδημοσίευση από αυτό το πολύ ενδιαφέρον και επίκαιρο βιβλίο. Ιδού ένα μικρό δείγμα γραφής από το κεφάλαιο με τίτλο «Τρομοκρατία: Ορισμός και προσέγγιση ενός πολυσύνθετου φαινομένου»:

«Τι είναι τρομοκρατία; Κάθε συζήτηση για τούτο το θέμα οφείλει να ξεκινά με έναν ορισμό. Ωστόσο, ήδη με το βήμα αυτό βρισκόμαστε σε ένα ναρκοπέδιο. Κατά καιρούς έχουν προταθεί πάμπολλοι ορισμοί, ενώ και πέρα από τα όρια του ακαδημαϊκού κόσμου επικρατεί το ίδιο χάος. Αν και σήμερα υπάρχει μεγαλύτερη ομοφωνία απ’ ό,τι πιο παλιά, οι περισσότερες αμερικανικές υπηρεσίες που εμπλέκονται σε θέματα δημόσιας ασφάλειας –υπουργεία Εξωτερικών, Αμυνας και Οικονομικών, FBI, CIA, NSA, DEA– ορίζουν ακόμη η καθεμιά με διαφορετικό τρόπο την τρομοκρατία [...]. Μέσα σε τούτο το εννοιολογικό χάος, πιθανώς οι περισσότεροι θα μιμηθούν την αντίδραση του δικαστή Πόττερ Στιούαρτ, ο οποίος, όταν τέθηκε στο δικαστήριό του ζήτημα ορισμού της πορνογραφίας, είπε: “Την αναγνωρίζω όταν τη βλέπω”.

»Το πρόβλημα έγκειται στο ότι ο τρόπος με τον οποίο μελετητές, πολιτικοί αναλυτές αλλά και απλοί άνθρωποι χρησιμοποιούμε συνήθως τη λέξη τρομοκρατία ενέχει μια αντίφαση. Από τη μια, έχουμε την εντύπωση ότι τη χρησιμοποιούμε ως όρο αντικειμενικής περιγραφής που υπηρετεί αναλυτικούς σκοπούς. Στην πραγματικότητα, όμως, χρησιμοποιούμε τη λέξη κανονιστικά, εκφέροντάς την ως ηθική αξιολόγηση μιας βίας εξ ορισμού ανεπίτρεπτης.

»Η αντίληψή μας για την τρομοκρατία εδράζεται στην ηθική αποστροφή και σε αντιδράσεις συναισθηματικής φύσεως. Ομως αυτός ο τρόπος πρόσληψης υπονομεύει τις προσπάθειές μας να ορίσουμε και να αναλύσουμε ό,τι –κατά τα άλλα– προσεγγίζουμε ως ένα ουδέτερο φαινόμενο. [...]

»Θα μπορούσαμε ίσως να δοκιμάσουμε αρχικά έναν ορισμό που θέτει ένα και μόνο κριτήριο. Για παράδειγμα, έστω ότι ορίζουμε την τρομοκρατία ως βία ενάντια σε πολίτες. Θα βρούμε ότι υπάρχουν τουλάχιστον δυο περιπτώσεις στις οποίες καθίσταται προβληματική η εφαρμογή σχεδόν όλων αυτών των παραπλανητικά απλών ορισμών.

»Στην πρώτη περίπτωση, ο ορισμός δεν καλύπτει κάτι που θέλουμε να το αποκαλέσουμε τρομοκρατία (όπως η επίθεση της Χεζμπολλάχ στους στρατώνες των πεζοναυτών στη Βηρυτό το 1983). Στη δεύτερη περίπτωση, η συνεπής εφαρμογή του ορισμού ενδεχομένως μας αναγκάζει να περιγράψουμε ως “τρομοκρατία” κάτι που δεν θα θέλαμε να το χαρακτηρίσουμε έτσι (π.χ. τον βομβαρδισμό γερμανικών πόλεων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο).

»Ετσι, η τρομοκρατία δεν είναι, όπως συχνά περιγράφεται στην καθομιλουμένη, ένα είδος τρέλας – μολονότι κάποιοι τρομοκράτες όντως εμφάνιζαν συμπτώματα ψυχικής ασθένειας. Ο δεύτερος κεντρικός ισχυρισμός μου είναι ότι η τρομοκρατία αποτελεί μια επικοινωνιακή πράξη σχεδιασμένη να επηρεάσει τη συμπεριφορά ενός ή περισσότερων ακροατηρίων. Θα αναπτύξω τη θέση αυτή λεπτομερέστερα παρακάτω.

»Αντί να προσπαθήσω να στριμώξω το φευγαλέο αυτό φαινόμενο σε έναν ορισμό τεχνητά ακριβή, θα το εξετάσω εδώ με τρεις διαφορετικούς τρόπους, φωτίζοντάς το από τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες: ως ένα σύνολο από τακτικές, ως πράξη συμβολικής και προβοκατόρικης βίας και, τέλος, ως πολιτισμική κατασκευή.

»Επομένως, ο θεμελιώδης στόχος του βιβλίου αυτού είναι να προσφέρει στον αναγνώστη μια κατανοητή και περιεκτική ιστορία της τρομοκρατίας, στην οποία παρουσιάζονται τόσο οι κεντρικοί δρώντες και οι μείζονες οργανώσεις όσο και οι σημαντικότερες πολιτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές και οικονομικές παράμετροι που έδωσαν νόημα στις πράξεις τους. Με άλλα λόγια, το βιβλίο συνυφαίνει την ιστορία της τρομοκρατίας με την ιστορία των κοινωνιών που τη γέννησαν».