Αναζητώντας το σύγχρονο σχολείο

Το ελληνικό δημόσιο σχολείο βλέπει τον εαυτό του ως φορέα παροχής θεωρητικής γνώσης και ως προγυμναστή του μαθητή για τις τελικές εξετάσεις που θα καθορίσουν την επιτυχία ή την αποτυχία ολόκληρης της διαδικασίας. Δεν βοηθάει αρκετά τον άνθρωπο να αποσυνθέσει στη σκέψη του την πολύπλοκη πραγματικότητα στην οποία ζει, καθώς και να αναπτύξει την αρετή της πρωτοβουλίας, προκειμένου να μπορέσει αργότερα να δημιουργήσει και να αφήσει το μικρό ή μεγαλύτερο στίγμα του στην κοινωνία.

Επίσης δεν αποπειράται να φωτίσει τον εσωτερικό του κόσμο, να τον κατανοήσει και, τέλος, να προσπαθήσει να τον μεγεθύνει και να τον απαλλάξει από κάθε είδους φοβίες και συμπλέγματα.

Το δημόσιο σχολείο υποδέχεται τόσο διαφορετικές ανθρώπινες υπάρξεις, από τόσο διαφορετικά οικογενειακά περιβάλλοντα και προσπαθεί, βίαια, να τις μυήσει στην ίδια αφηρημένη γνώση: αλφάβητα, γραμματικοί κανόνες και συντακτικές δομές, νοήματα ανεπαρκώς κατανοημένα αλλά βιαστικά τοποθετημένα στα σύμβολα της γλώσσας, αριθμοί και εξισώσεις κενά περιεχομένου, νόμοι της φύσης οι οποίοι διατυπωμένοι σε λέξεις ή μαθηματικούς τύπους χάνουν την υπόστασή τους, ατέλειωτη απαρίθμηση ιστορικών γεγονότων και ημερομηνιών, κοινωνικών δομών, οικονομικών εννοιών, γεωγραφικών όρων που είναι αδύνατο να χωρέσουν σε ένα βιβλίο, σε μια τάξη, σε έναν πίνακα.

Γνώση που αποτυπώνεται ως συμβολική οντότητα στη μνήμη του μαθητή, όχι ως βίωμα, αντίληψη ή ροπή για πράξη και δημιουργία. Γνώση που δεν βασίζεται στη δυνατότητα του πνεύματος να στοχάζεται ελεύθερα και δημιουργικά, αλλά στη δυνατότητά του να ακολουθεί προκατασκευασμένα μονοπάτια σκέψης.

Η παιδοψυχολογία, η επιστήμη της διδακτικής, η φιλοσοφία της επιστήμης, η γλωσσολογία και άλλες επιστήμες έχουν καταστήσει σαφές πως αυτές οι αντιλήψεις περί γνώσης και εκπαίδευσης είναι παρωχημένες.

Εχει φτάσει η ώρα για τη διείσδυση των παγιωμένων επιστημονικών συμπερασμάτων των τελευταίων δεκαετιών στην παιδεία μας: όχι εξαντλητική διδασκαλία των γλωσσικών κανόνων και δομών, αλλά έμφαση στη σημασιολογία και στα νοήματα και πώς αυτά αποτυπώνονται ή ασφυκτιούν μέσα στη γλώσσα, όχι διδασκαλία μαθηματικών εννοιών χωρίς σύνδεση με πρακτικά προβλήματα ή προβλήματα φυσικών και εφαρμοσμένων επιστημών, διδασκαλία θετικών επιστημών μέσα από πειράματα, διαδραστικές μεθόδους, επισκέψεις σε χώρους εφαρμογής επιστημονικών μεθόδων και όχι αποκλειστικά από πίνακα, ριζική τροποποίηση των διδακτικών στόχων της Ιστορίας με έμφαση στα εννοιολογικά μοτίβα πίσω από τα μεγάλα γεγονότα και όχι στη λεπτομερή ανάλυση των γεγονότων, όχι θρησκευτικά δογματικού χαρακτήρα χωρίς την ανάλογη φιλοσοφική, κοινωνική και ιστορική ερμηνεία.

Σοβαρή προσπάθεια ανάπτυξης κοινωνιολογικής, πολιτικής, οικονομικής αντίληψης και συνείδησης του μαθητή μέσα από προσεκτικά σχεδιασμένες δραστηριότητες, γνωριμία με την επιχειρηματικότητα μικρής κλίμακας, καλλιέργεια περιβαλλοντικής και εθελοντικής συνείδησης μέσα από επισκέψεις και οργανωμένες δράσεις.

Επιπλέον ουσιαστική γνωριμία του ανθρώπου με τις τεχνολογικές εφαρμογές, όχι μονάχα μαθαίνοντάς τον πώς αυτές χρησιμοποιούνται σωστά, αλλά βοηθώντας τον να τις απομυθοποιήσει μέσα από την ανακάλυψη των απλών αρχών λειτουργίας τους, εστιάζοντας παράλληλα και στο μείζονος σημασίας ζήτημα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής και των τεράστιων κινδύνων που ανακύπτουν από αυτή. Τέλος, η μουσική, το θέατρο, καθώς και οι τέχνες γενικότερα ως βασικός πυλώνας διαμόρφωσης της ελεύθερης έκφρασης του ανθρώπου οφείλουν να αναβαθμίσουν τη θέση τους στο σχολείο.

Το σύγχρονο δημόσιο σχολείο πρέπει, επίσης επειγόντως να στελεχωθεί από καταρτισμένους ανθρώπους που θα μπορούν να σκύψουν πάνω από την ιδιαιτερότητα κάθε παιδιού, να καθοδηγήσουν το ίδιο αλλά και τους γονείς του. Οι δυσκολίες της εφηβείας, η πολύπλοκη πραγματικότητα στην οποία καλείται να ενταχτεί το παιδί, καθώς και τα σύνδρομα από τα οποία διακατέχεται η μέση οικογένεια καθιστούν απαραίτητη την υποβοήθηση των ατόμων που την έχουν ανάγκη.

Οφείλει επίσης να στελεχωθεί από ανθρώπους που θα έχουν ως αποστολή να ανακαλύψουν τα ταλέντα και τις δεξιότητες κάθε παιδιού, καθώς και την περαιτέρω ανάπτυξη αυτών. Και, τέλος, από ανθρώπους που θα επωμιστούν υπεύθυνα το βάρος της καθοδήγησης στον τομέα του επαγγελματικού προσανατολισμού.

Δεν είναι δυνατόν ο μαθητής να διαμορφώνει βήμα βήμα την προσωπικότητά του αλλά και τη μετέπειτα ζωή του ακολουθώντας σχεδόν ενστικτώδεις και καθόλου δουλεμένες αποφάσεις. Η μάθηση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένας μοναχικός μαραθώνιος προς τη δήθεν αριστεία, αλλά ως συμμετοχικός αγώνας διαμόρφωσης του σύγχρονου ανθρώπου και πολίτη.

YΓ. Εχουν πολλή δουλειά να κάνουν στο υπουργείο Παιδείας, για να πλησιάσουμε πιο κοντά στο όραμα του σύγχρονου σχολείου. Στο νομοσχέδιο που θα ψηφιστεί σύντομα ξεκινούν με την επαναφορά της αναγραφής της διαγωγής του μαθητή στα απολυτήρια, την επαναφορά της τράπεζας θεμάτων στην πρώτη και δευτέρα Λυκείου, την απαγόρευση της εγγραφής σε επαγγελματικό Λύκειο ατόμων άνω των 17 ετών κ.ά.

*υποψήφιος διδάκτορας Τεχνολογικού Ινστιτούτου Στοκχόλμης