طاعون دیگر؛ بحران هجوم ملخ‌ها و نابودی محصولات کشاورزی

در بحبوحه‌ی دنیاگیری کووید ۱۹، اینک کشورهای مختلفی در آفریقا و آسیا مورد هجوم ملخ‌های صحرایی قرار گرفته‌اند که گرسنگی و قحطی را به دنبال خواهد داشت.

درمیان دنیاگیری ویروس کرونا، میلیاردها حشره‌ی گرسنه به تهدیدی درجهت ایجاد قحطی تبدیل شده‌اند. دسته‌های بسیار بزرگ ملخ‌های صحرایی با اشتهایی شدید برای محصولات کشاورزی مهمی مانند تِف، گندم و سورگوم درحال حرکت روی شاخ آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا هستند و محصولات کشاورزی و مراتع را به ویرانی می‌کشانند.

طبق اعلام سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، پیش‌بینی می‌شد که امسال درمجموع ۴۲ میلیون نفر در شرق آفریقا و یمن با ناامنی غذایی حاد مواجه شوند. ملخ‌ها و اکنون ویروس کرونای جدید، می‌توانند افراد بیشتری را تا مرز گرسنگی بکشانند. برای کشورهایی مانند کنیا، سومالی و اتیوپی، حمله‌ی ملخ‌ها در سال جاری بدترین هجومی است که طی دهه‌های گذشته رخ داده است و میلیاردها حشره به شکل دسته‌های بزرگ در صدها هزار هکتار زمین گسترش پیدا کرده‌اند.

دسته‌های ملخ‌ها همچنین وارد یمن، ایران، پاکستان و هند شده و محصولات کشاورزی را مورد تهدید قرار داده‌اند. در این وضعیت، هند با رسیدن چرخند آمفان درحال تلاش برای تخلیه‌ی میلیون‌ها نفر از مردم است و اکنون حشرات حریص بیشتری در راه این کشور هستند. دسته‌های اخیر ملخ در برخی مناطق تقریبا ۱۰۰ درصد محصولات کشاورزی را بلعیده‌اند. در مواقعی، دسته‌های ملخ چنان متراکم هستند که حتی هواپیماها را مجبور به انحراف می‌کنند. مقامات رسمی در ایران گزارش کرده‌اند که پس از پاشیدن آفت‌کش‌ها در مناطق درگیر، لایه‌ای از ملخ‌های مرده به ارتفاع ۱۵ سانتی‌متر تشکیل شد. مهاری تسفایوهانس، رئیس ارشد اطلاعات و پیش‌بینی سازمان کنترل ملخ‌های صحرایی شرق آفریقا گفت:

من در زمینه‌ی ملخ‌ها تجربه‌ی زیادی دارم اما این اولین‌بار است که چنین دسته‌ی بزرگی از ملخ‌ها را می‌بینم.

هجوم ملخ‌ها پدیده‌ی نامنظمی است و در برخی سال‌ها دیده نمی‌شود. اما شرایط هوایی و اقلیمی طی چند سال گذشته باعث شده است که شرایط مناسبی برای رونق این حشرات حریص فراهم شود. آن‌ها خصوصا در دوران حساسی رسیده‌اند که بسیاری از کشورها درگیر درگیری‌های طولانی، کمبود منابع و اکنون دنیاگیری کووید ۱۹ هستند. در این شرایط، ممکن است یک بحران انسانی پیش رو باشد.

چرا ملخ‌ها دسته‌هایی را تشکیل می‌دهند

لوکاست (Locust) به چندین گونه از ملخ‌های شاخ‌کوتاه اشاره دارد که می‌توانند در شرایط مناسب رفتار و ظاهر خود را به‌کلی تغییر دهند. از حدود ۷ هزار گونه از این ملخ‌ها، حدود ۲۰ گونه به‌عنوان لوکاست واقعی درنظر گرفته می‌شوند. آن‌ها در تمام قاره‌ها به‌جز جنوبگان دیده می‌شوند. اگرچه در بسیاری از مناطق به‌ندرت در تعداد کافی گرد هم می‌آیند تا دسته‌ای را تشکیل دهند.

گونه‌ی مسئول هجوم‌های اخیر در آفریقا و آسیا ملخ صحرایی با نام علمی Schistocerca gregaria است. این ملخ معمولا درون‌گرا بوده و زندگی انفرادی را در پیش می‌گیرد. اما گاهی‌اوقات، شرایط محیطی ایده‌آل موجب انفجار جمعیت آن می‌شود. این موجودات خویشتن‌گرا، در مشارکت نزدیک و طولانی‌مدت به چیزی تبدیل می‌شوند که دانشمندان آن را اجتماعی می‌خوانند. در این حالت، آن‌ها به‌جای افراد بی‌نظم، به‌صورت همگام با هم حرکت و عمل می‌کنند. البته این فقط شخصیت آن‌ها نیست که تغییر می‌کند. ملخ‌های صحرایی از رنگ سبز یا قهوه‌ای خالدار به زرد روشن درمی‌آیند. شکل آن‌ها نیز تغییر می‌کند. درمقایسه‌با مرحله‌ی انفرادی، اندازه‌ی بدن کوچک‌تر و اندازه‌ی مغز آن‌ها بزرگ‌تر است. تغییرات رفتاری ممکن است طی چند ساعت رخ دهد درحالی‌که تغییرات جسمی زمان بیشتری می‌برد.

_{ملخ صحرایی وقتی از مرحله‌ی انفرادی (چپ) وارد مرحله‌ی اجتماعی (راست) می‌شود، دچار تغییرات فیزیکی می‌شود}

ملخ‌ها پس از انتقال به مرحله‌ی اجتماعی، دسته‌هایی با حدود ۱۵۰ میلیون نمونه در هر کیلومتر مربع تشکیل می‌دهند. این ۱۵۰ میلیون ملخ، هر روز به‌اندازه‌ی ۳۵ هزار انسان غذا می‌خورند. براساس گزارش فائو، امسال دسته‌هایی دیده شده‌اند که در مساحتی برابر ۲۴۰۰ کیلومتر مربع گسترش داشته‌اند. این دسته‌های ملخ، سوار بر امواج باد می‌توانند بیش از ۱۶۰ کیلومتر در روز سفر کنند و تقریبا تمام پوشش گیاهی مسیر خود را می‌بلعند. این مقیاس، سرعت و تخریب دسته‌های ملخ آن‌ها را به یک خطر بین‌المللی برای کشاورزی مبدل می‌کند. هوجون سونگ، حشره‌شناس دانشگاه اِی اَند اِم تگزاس طی ایمیلی گفت: «ملخ‌ها به مرزهای سیاسی احترام نمی‌گذارند و به‌آسانی می‌توانند به کشورهای مجاور حمله کنند.»

شرایط هوایی و اقلیمی امسال موجب ایجاد دسته‌های بزرگ‌تری از ملخ‌ها شد. بارش باران منجر به انفجار اخیر جمعیتی در این حشرات خصوصا در شرق آفریقا و خاورمیانه شد. این امر تاحدودی ناشی‌از تغییر در دوقطبی اقیانوس هند بود که الگویی از تغییرات شیب دما در اقیانوس هند است. محمد ازهر احسان، پژوهشگر موسسه‌ی تحقیقات بین‌المللی اقلیم و جامعه (IRI) در موسسه‌ی زمین دانشگاه کلمبیا گفت:

سمت غربی اقیانوس هند درمقایسه‌با سمت شرقی آن به‌طور غیرعادی گرم بود. بنابراین وقتی سمت غربی گرم بود، تبخیر زیادی در آن‌جا اتفاق افتاد و آن تبخیر به بارندگی تبدیل شد.

شیب دماییِ همراه‌با دوقطبی اقیانوس هند که در سال ۲۰۱۹ رخ داد، تقریبا در دهه‌های اخیر بی‌سابقه بود. این پدیده موجب بارندگی‌های سیل‌آسا در شرق افریقا، یمن و هند شد که برخی از آن‌ها شدیدترین بارندگی‌هایی بود که در طول دو دهه‌ی اخیر دیده شده بود. باران موجب سیل شد و صدها نفر را مجبور به ترک خانه‌های خود کرد. اگرچه با عقب‌نشینی آب، گیاهان به‌سرعت شکوفا شدند. این فراوانی ناگهانی موجب شد ملخ‌ها نسبت‌به زمان کمیابی غذا خصوصا در مناطقی که به‌طور معمول خشک و عاری از گیاه است، سریع‌تر تجمع کرده و تولیدمثل کنند.

_{انیمیشن بالا گسترش پوشش گیاهی را در شاخ آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا پس از باران‌های سنگین سال ۲۰۱۹، نشان می‌دهد. این گیاهان سبز به افزایش جمعیت‌های ملخ کمک کردند.}

حشرات در مناطق غنی از پوشش گیاهی جمع شدند، غذا خوردند، جفتگیری و تخم‌گذاری کردند. باران همچنین به متولدشدن تخم‌های خفته‌ی ملخ‌ها که برخی از آن‌ها مربوط به چندین سال پیش بود، کمک کرد. این فرزندان در جهانی از فراوانی به دنیا آمدند که برای تغذیه دارای مزارعی از گیاهان تازه و آبدار بود. این مرحله‌ی اولیه در چرخه‌ی زندگی ملخ‌ها یعنی وقتی که آن‌ها جهنده (hopper) یا پوره (nymph) نامیده می‌شوند، مهم‌ترین فرصت برای ممانعت از ایجاد دسته‌های ملخ است. از آن‌جایی که آن‌ها هنوز دارای بال‌های بالغ نیستند، تمایلی به دور شدن ندارند. سونگ گفت:

مهم این است که علامت افزایش جمعیت را در مراحل اولیه و زمانی که ملخ‌ها به شکل پوره درحال تجمع هستند، تشخیص دهیم. وقتی آن‌ها پوره هستند (ملخ‌های نابالغی که هنوز بال درنیاورده‌اند)، کنترل آن‌ها آسان‌تر است. وقتی آن‌ها بالغ شده و به پرواز درمی‌آیند، کنترل آن‌ها بسیار دشوار می‌شود.

این ملخ‌های جوان بالغ پس از مرحله‌ی جهنده بیش از همیشه مخرب هستند، زیرا متحرک بوده و بسیار گرسنه‌اند. کیت کرسمن، مامور ارشد پیش‌بینی ملخ در فائو گفت: «من می‌خواهم بگویم آن‌ها مانند نوجوانان گرسنه هستند. آن‌ها بسیار فعال و بسیار گرسنه هستند.»

وقتی غذاهای محلی، چه پوشش گیاهی بومی چه محصولات کشاورزی، بلعیده شود، ملخ‌ها به پرواز درآمده و به دنبال غذای بعدی خود می‌گردند. ملخ‌ها حدود یک ماه را در این مرحله می‌گذارنند و آماده‌ی تخمگذاری هستند. سپس شمار ملخ‌ها به‌طور تصاعدی بالا می‌رود و هر نسل ۲۰ برابر می‌شود. این چرخه تداوم پیدا کرده و شکستن آن دشوار است.

_{دسته‌های ملخ صحرایی آماده‌ی پراکنش در مناطق مختلف}

دولت‌ها چگونه درمیان دنیاگیری با ملخ‌ها مبارزه می‌کنند

ملخ‌ها هزاران سال است که تهدیدی برای بشریت هستند اما پیش‌بینی آن‌ها همچنان مشکل است. با گذشت سال‌ها و با گذر از شیوع‌های عمده‌، کشورها به‌آسانی این مساله را مورد غفلت قرار می‌دهند. اولین علائم دسته‌های ملخ در راه، اغلب در مناطق دورافتاده ظاهر می‌شود، بنابراین نظارت بخش مهمی از استراتژی کنترل ملخ‌ها است. جان فورلو، معاون توسعه‌ی بین‌المللی و انسانی IRI گفت:

در آن اطراف، خصوصا در مکان‌هایی که به‌طور معمول بارندگی زیادی ندارد، افرادی برای نظات بر این مساله وجود ندارد. بنابراین ممکن است ملخ‌ها در مکان‌هایی جفتگیری و تولیدمثل کنند ولی شما از آن خبر نداشته باشید و سپس وقتی آن‌ها به یک جمعیت خاص برسند، دیگر کنترل آن‌ها دشوار می‌شود.

پس از شناسایی یک دسته ملخ احتمالی، پاسخ اصلی استفاده از آفت‌کش‌ها است که با استفاده از وسایل نقلیه‌ی زمینی یا هوایی روی آن‌ها اسپری می‌شود. مواد شیمیایی مورد استفاده در حجم فوق‌العاده کم (ULV) استفاده می‌شوند اما برای اینکه این رویکرد موثر واقع شود، آفت‌کش باید با ملخ‌ها در تماس قرار گیرد. پاشیدن ساده‌ی آفت‌کش از دور روی محصولات کشاورزی اثری ندارد. این کار به یافتن ملخ‌ها و مورد هدف قرار دادن آن‌ها نیاز دارد.

اگرچه از آن‌جایی که ده‌ها سال از زمان برزمین نشستن آخرین دسته‌های بزرگ ملخ در مناطقی مانند کنیا و شرق آفریقا گذشته است، دولت‌های ملی و محلی برنامه‌های قدرتمندی برای کنترل ملخ ندارند. این امر می‌تواند کشورها را بدون ابزار یا دانش بنیادی برای پاسخ سریع رها کند. سازمان‌های بین‌المللی در تلاش برای فراهم کردن بودجه، تجهیزات و حمایت‌های فنی هستند اما افزایش مقیاس این اقدامات نیاز به زمان دارد. کرسمن گفت: «این مانند آتش‌سوزی در کشوری است که اداره‌ی آتش‌نشانی ندارد.»

درمواردی اما نه در همه‌ی موارد، اقدام دربرابر هجوم ملخ‌ها با شرایط دنیاگیری ویروس کرونا پیچیده‌تر شده است. کرسمن گفت تیم‌ها تا حد زیادی تجهیزات لازم (آفت‌کش‌ها و سم‌پاش‌ها) را تا زمانی که دنیاگیری به مرحله‌ی انفجار رسید و کشورها قوانین منع آمدو‌شد را وضع کردند، به‌دست آورده بودند. آن‌ها همچنین برای پرهیز از وارد آمدن فشار روی زنجیره‌ی تامین جهانی، تلاش کردند که منابع را برای مواردی مانند آفت‌کش‌ها پخش کنند اما در این وضعیت، برخی اختلالات اجتناب‌ناپذیر است. تسفایوهانس از سازمان کنترل ملخ‌های صحرایی شرق آفریقا گفت:

عملیات کنترل هوایی و زمینی ملخ‌ها در شرق آفریقا خوب پیش رفت. حتی با اینکه به‌خاطر ویروس در آن‌جا محدودیت‌هایی وجود داشت.

اگرچه فراهم کردن حمایت فنی و آمورش هنوز در دوره‌ی فاصله‌گیری اجتماعی دشوار است. کمک روی زمین یا به کار گرفتن افراد برای کنترل ملخ‌ها یا جمع‌آوری تمام ذینفعان در یک اتاق سخت است. تیم‌هایی که سعی در کنترل این دسته‌های ملخ دارند، در بسیاری از کشورها جزء خدمات اساسی تلقی می‌شوند اما در برخی مناطق هنوز درمعرض محدودیت‌های قرنطینه قرار دارند. سیریل فراند، رهبر تیم مقاومت سازمان غذا و دارو در شرق آفریقا گفت: «برای مثال، در کنیا، قانون منع آمد‌و‌شد ساعت ۷ بعدازظهر، می‌تواند وسعت عملیات کنترل هنگام بعدازظهر را محدود کند.»

_{یکی از ساکنان ناکاپریت در اوگاندا ملخ‌ها را در دستان خود نگه داشته است}

ملخ‌ها همچنین در نوارهای وسیعی از زمین در شرق آفریقا و خاورمیانه فعال هستند، جایی که دولت‌های ضعیف یا مناطق متاثر از درگیری، تلاش‌های کنترل را دشوارتر می‌کنند. اوضاع امنیتی در مناطقی نظیر یمن یا جنوب سومالی (که هر دو کشور درحال‌حاضر مورد تهدید هجوم ملخ ها قرار دارند) مانع‌از پیش‌بینی و عملیات تیم‌های کنترل روی زمین می‌شود. این امر می‌تواند پیشگیری از هجوم ملخ‌ها یا حتی پیش‌بینی روند آینده را بسیار دشوار کند. این وضعیت، همچنین این مناطق آسیب‌پذیر را بیش‌از پیش درمعرض خطر ناامنی غذایی یا قحطی قرار می‌دهد.

علاوه‌بر‌این، از‌آن‌جایی که ملخ‌ها می‌توانند حرکت کنند، ناتوانی در کنترل ملخ‌ها در یک مکان به‌معنای آن است که کل منطقه درمعرض تهدید قرار می‌گیرد. به‌گفته فراند، در‌حال‌حاضر وضعیت یمن خصوصا نگران‌کننده است. در این منطقه، ملخ‌ها در مرحله‌ی جهنده به‌سر می‌برند و درگیری‌های مداوم، تلاش‌های کنترل را دشوار کرده است. فراند می‌گوید: «و این واقعا نگران‌کننده است زیرا ظرفیت کنترل ما در آن‌جا محدود است، اما باید آن‌جا را کنترل کنیم. اگر اکنون آن را کنترل نکنیم، این گروه‌های جهنده گله‌هایی را تشکیل می‌دهند و در مقطعی از زمان به منطقه‌ی ما می‌آیند (شرق آفریقا).»

از این جهت، ملخ‌ها قدری شبیه ویروس کرونا هستند: یک پاسخ سریع و موثر در یک مکان می‌تواند با ناکامی در مناطق دیگر تضعیف شود. اما به‌جز آفت‌کش‌ها، گزینه‌های چندانی برای محدود کردن گسترش آن‌ها وجود ندارد. عوامل طبیعی می‌تواند روی کنترل جمعیت آن‌ها اثرگذار باشد. همان تغییرات اقلیمی و الگوهایی هوایی که موجب تقویت ملخ‌ها شده است، باید تضعیف شود و شرایطی مانند کاهش باران، سردتر شدن هوا و کاهش باد رخ دهد تا وضعیت را برای بقای ملخ‌ها نامناسب سازد. البته هیچ‌کدام از این موارد اکنون اتفاق نمی‌افتد. کرسمن گفت طی دو سال گذشته وضعیت آب‌و‌هوایی به‌شدت برای ملخ‌ها مناسب بوده است.

دسته‌های ملخ و ویروس کرونا تهدیدهایی هستند که می‌توانند موجب بحران بشری شوند. فاجعه‌ی ناشی‌از ملخ‌ها بسیار سریع و ماندگار است. یک دسته ملخ می‌تواند طی یک بعدازظهر کل محصولات یک فصل را ببلعد. چرخه‌های تولیدمثلی و اشتهای مخرب آن‌ها در مسیرها به‌معنای آن است که بحران می‌تواند بارها و بارها تکرار شود.

کشورهای واقع در شرق آفریقا (بخش‌هایی از سومانی، کنیا و اتیوپی) درحال آماده‌شدن برای موج بعدی این بحران در ماه ژوئن هستند. اگر شرایط مطلوب باقی بماند و اگر عملیات کنترل ضعیف باشد، موج دیگری از هجوم ملخ‌ها می‌تواند از سپتامبر تا دسامبر سال جاری منطقه را ویران کند.

در طولانی‌مدت نیز تغییرات اقلیمی احتمال وقوع رویدادهای شدید دوقطبی اقیانوس هند را افزایش می‌دهد، به این معنا که بارندگی‌های شدیدی که اخیرا به رونق جمعیت ملخ‌ها کمک کرده است، می‌تواند با فراوانی بیشتری رخ دهد. بنابراین در سال‌های پیش‌رو ممکن است دسته‌های ملخ بزرگ‌تری تشکیل شود.

_{سربازان نیروهای دفاعی مردم اوگاندا (UPDF) درختان را در اوتوکه در اوگاندا سم‌پاشی می‌کنند}

در‌حال‌حاضر قحطی و ناامنی غذایی بزرگ‌ترین تهدید است: به‌گزارش فائو، بیش از ۲۰ میلیون نفر در منطقه‌ی شرق آفریقا در ده کشور با ناامنی شدید غذایی رو‌به‌رو شده‌اند. شوک‌های اقلیمی و دیگر بلایای طبیعی، درگیری و بی‌خانمانی چنین شرایطی را ایجاد کرده است. البته این شرایط قدیمی‌تر از بحران ویروس کرونا هستند. بنا به اعلام برنامه‌ی جهانی غذا، دنیاگیری کووید ۱۹ می‌تواند موجب قحطی در سرتاسر جهان شود و علاوه‌بر ۱۳۵ میلیون نفری که درمعرض گرسنگی قرار داشتند، ۱۳۰ میلیون نفر دیگر را نیز به مرز گرسنگی بکشاند.

ملخ‌ها در مکان‌هایی مانند شرق آفریقا و یمن جایی که هر حشره می‌تواند به اندازه‌ی وزن خود در روز غذا بخورد، این وضعیت را بدتر کرده‌اند. اگر عملیات کنترل بتواند محصولات زراعی کشاورزان یا علوفه‌ای را که گله‌داران به آن‌ها وابسته هستند، نجات دهد، از بروز بحران‌های شدیدتر ممانعت خواهد شد. اما اگر ملخ‌ها در ماه‌های آینده مجددا برگردند، بحران تکرار می‌شود. اگر این محصولات و پوشش گیاهی نجات پیدا نکنند، مردم منابع غذایی خود را به اتمام می‌رسانند و ۲/۵ میلیون نفر دیگر در شرق آفریقا تحت فشار گرسنگی قرار می‌گیرند.

هم‌اکنون در کشورهایی مانند یمن، براثر درگیری و خشکسالی حدود ۱۷ میلیون نفر در آستانه‌ی قحطی قرار دارند. ملخ‌ها درحال تخریب سیستم‌هایی کشاورزی هستند که از قبل هم وضعیت مطلوبی نداشتند. خود ملخ‌ها اکنون به منبع غذایی تبدیل شده‌اند. فائو می‌گوید تاکنون حدود ۷۲۰ هزار تن غلات را در ۱۰ کشور درگیر ذخیره کرده است که معادل غذای حدود ۵ میلیون نفر است. سازمان ملل هنوز عمدتا برای حمایت معیشتی از کشاورزان و گله‌دارانی که محصولات کشاورزی یا منابع غذایی خود را از دست داده‌اند، در جستجوی بودجه‌ی اضافی است. این سازمان به‌تازگی درخواست بین‌المللی جدیدی را برای دریافت کمک اعلام است.

کمبود غذا و منابع در برخی از این مناطق باعث افزایش تنش‌ و خشونت می‌شود. برای مثال برخی افراد که به‌دنبال چراندن گله‌های گاو خود هستند ممکن است به مراتع دیگر نقل مکان کرده و موجب بروز درگیری به‌خاطر کمبود منابع طبیعی شوند. جوزفین اکیرو، گله‌داری در تورکانا و از اعضای شبکه‌ی NRT در کنیا در مصاحبه با گاردین گفت:

افزایشی در درگیری‌های مربوط به منابع دیده خواهد شد. مردم به سمت مناطقی حرکت خواهند کرد که در آن‌جا علوفه وجود دارد. ما باید برای درگیری آماده شویم.

دنیاگیری ویروس کرونا می‌تواند بحران انسانی را تشدید کند. بسیاری از افرادی که می‌بینند مزارع یا محصولات کشاورزی آن‌ها تخریب شده است، ممکن است به دنبال پیدا کردن کار به مناطق دیگر خصوصا شهرهای بزرگ بروند. قوانین قرنطینه و منع آمد‌و‌شد و محدودیت‌های مسافرتی در برخی کشورها ممکن است این مساله را بسیار دشوار کند. فشارهای اقتصادی ناشی‌از این قوانین که کشورهای ثروتمند و فقیر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، ممکن است یافتن شغل را نیز دشوار کند. برخی دولت‌ها منابع محدود خود را درون مرزهای خود بر کنترل شیوع ویروس متمرکز کرده‌اند. اگرچه کنترل ملخ‌ها نیاز به همکاری کشورها داشته و حتی درمیان درگیری‌های مدرن و دنیاگیری، مبارزه با این آفت باستانی نیاز به تلاش قابل‌توجهی خواهد داشت. کو دونگیو، مدیرکل فائو در بیانیه‌ای گفت: «دستاوردهای ما قابل‌توجه بوده است. اما نبرد طولانی است و هنوز به پایان نرسیده است.»

بیشتر بخوانید:

راز عمر طولانی در برخی نقاط دنیا چیست؟ تأثیر رفتارهای غذایی سالم دوران کودکی بر کاهش خطر چاقی و بیماری قلبی در بزرگ‌سالی تولید گیاهان همیشه درخشان؛ دستاورد جدید مهندسان ژنتیک بحران غذا در کمین کشورها؛ به‌جای ویروس کرونا، گرسنگی ما را خواهد کشت محصولات کشاورزی منطقه آمازون ده‌هزار سال پیش اهلی شده‌اند

منبع vox