Na 75 jaar boven water: het document dat Himmler fataal werd

Een ondervrager van Heinrich Himmler nam diens bretels en een vervalst identiteitsbewijs in beslag. Nu zijn deze macabere souvenirs overdragen aan een Brits museum.

Sander van Walsum25 mei 2020, 9:42

Heinrich Hizinger: onder die valse naam probeerde SS-chef Heinrich Himmler na de capitulatie van nazi-Duitsland aan aanhouding en berechting te ontkomen. Maar het document waarop zijn nieuwe identiteit was vastgelegd, was voorzien van een stempel dat door veel vluchtende SS’ers werd gebruikt. Onbedoeld vestigde Himmler daarmee de aandacht op zichzelf.

Op 20 mei 1945 werd hij, in gezelschap van twee andere SS’ers, door Britse militairen aangehouden in de omgeving van Hamburg. Zijn vervalste Entlassungsschein en de bretels die hij bij z’n aanhouding droeg, werden in beslag genomen door een van zijn ondervragers. Diens nabestaanden hebben deze souvenirs nu overdragen aan het Military Intelligence Museum in Shefford (Groot-Brittannië), waar ze na de lockdown zullen worden tentoongesteld. De vondst noopt in elk geval tot een kleine aanpassing van de oorlogshistoriografie: tot dusverre gingen historici ervan uit dat Himmler zich als Heinrich Hitzinger uit de voeten had willen maken. De t in zijn valse achternaam moet nu dus worden geschrapt.

Twee dagen na zijn aanhouding informeerde Himmler zijn ondervragers alsnog over zijn ware identiteit – in de hoop dat zij voor hem in de houding zouden springen. Dat was destijds een gangbare misvatting onder nazikopstukken, zoals Hermann Goering en Karl Dönitz (die door Hitler als diens opvolger was aangewezen): dat de Britten en Amerikanen hen als bondgenoten in de naderende strijd tegen de Russen zouden begroeten. Om het vertrouwen van de westelijke geallieerden te winnen, had Himmler er in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog mee ingestemd dat Joodse gevangenen van het concentratiekamp Theresienstadt naar het neutrale Zwitserland werden overgebracht.

Daarmee heeft hij zijn hachje niet kunnen redden. Zijn ondervragers waren niet genegen hem de gehoopte voorkeursbehandeling te geven. Tijdens een medische visitatie beet Himmler op 23 mei – ruim drie weken na de zelfmoord van Adolf Hitler – de cyanidecapsule door die hij in zijn wang verborgen had gehouden. Hij stierf, 44 jaar oud, binnen enkele minuten. Himmler is op een onbekende plaats in Noord-Duitsland begraven.

Van alle nazikopstukken – afgezien van Hitler zelf – had Winston Churchill het liefst Heinrich Himmler berecht willen zien. De vaststelling van filosoof Hannah Arendt dat het kwaad van nazi-Duitsland ook heel banaal was, is bij uitstek op hém van toepassing: de brieven aan zijn vrouw Marga, die enkele jaren geleden werden gepubliceerd, hadden geschreven kunnen zijn door elke ‘liefhebbende man’ die nochtans zijn huwelijksdag was vergeten, en die informeerde naar het welbevinden van de potplant die hij haar eerder cadeau had gedaan.

“Himmler hoefde zijn persoonlijkheid niet te splijten”, schreef zijn achternicht Katrin Himmler in een voorwoord van de gebundelde brieven. “Voor hem bestond er geen onderscheid tussen zijn privéleven en zijn vernietigingswerk als SS-baas, ook al moest hij dat verborgen houden. Himmler wilde alles wat hij deed grondig, zorgvuldig en ‘fatsoenlijk’ doen.” Dat gold dus ook voor zijn werk als uitvoerder van de Shoah. In een huiveringwekkende rede in Posen, het huidige Poznan (Polen), prees hij zijn manschappen in 1943 om ‘het fatsoen’ waarmee zij hun werk deden.

Voor Katrin Himmler, de in 1967 geboren dochter van Heinrichs broer Ernst, is ‘fatsoen’ dan ook een verboden woord, zei ze in 2005 in de Volkskrant. “Het speelde in onze familie tijdens ruzies dus steeds een rol. Een negatievere kwalificatie is nauwelijks denkbaar. Dat had ook mijn bijna ex-man (een Israëliër, red.) snel in de gaten. Als hij me wilde kwetsen, noemde hij me fatsoenlijk.”