Ngăn ngừa, làm chậm lão hóa da như thế nào?
Lão hóa da hiện là một vấn đề “nóng”, đặc biệt với nữ giới. Lão hóa da có liên hệ với chuyển hóa chất collagen của hệ thống mô liên kết nằm ở lớp trung bì.
Để ngăn ngừa và làm chậm lão hóa da, cần tránh những tác nhân gây lão hóa và điều chỉnh chế độ ăn có lợi: ăn các loại hạt, rau quả và có thể bổ sung thực phẩm chức năng có chứa các loại collagen.
Da với cấu tạo 3 lớp
Từ ngoài vào da có 3 lớp chính:
* Thượng bì là lớp da ngoài cùng, có độ dày trung bình khoảng 0,2 mm. Thượng bì gồm 4 phần là lớp sừng, lớp hạt, lớp gai và lớp đáy. Nhiệm vụ chính của lớp thượng bì là bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của vật lạ, bao gồm khói bụi, hóa chất độc hại, nấm, vi khuẩn… Ngoài ra, lớp thượng bì còn có khả năng tổng hợp vitamin D từ ánh nắng mặt trời, đồng thời ngăn chặn tia cực tím.
* Trung bì là lớp quan trọng nhất với 2 lớp cơ bản là lớp nhú mỏng manh, tùy từng vùng da mà chúng có thể tồn tại hoặc không, và lớp lưới. Trung bì có cấu tạo từ những bó sợi keo collagen và sợi chun elastin, giúp da liên kết chặt chẽ, săn chắc và đàn hồi. Trong lớp lưới có nhiều mạch máu, dây thần kinh, tuyến mồ hôi, tuyến bã, nang lông.
* Hạ bì chứa nhiều mỡ nên còn gọi là lớp mỡ dưới da. Hạ bì đóng vai trò lớp đệm che chở da khỏi những chấn động đột ngột và có nhiệm vụ điều hòa nhiệt độ cơ thể.
Vai trò quan trọng của collagen
Collagen, chất tạo keo, là một loại protein dạng sợi, cứng, không hòa tan trong nước. Collagen chiếm đến 1/3 lượng protein trong cơ thể con người. Collagen chủ yếu ở mô liên kết trong xương, cơ bắp và các mô cơ quan. Có đến 15 loại collagen khác nhau, nhưng 80-90% của là loại I, II và III.
Cùng với elastin, collagen có tác dụng làm nên một giàn khung nâng đỡ các tế bào, mô và cơ quan trong cơ thể. Collagen ở nền ngoại bào, là mạng lưới các đại phân tử quyết định các tính chất vật lý của mô cơ thể. Một số collagen cũng có chức năng như các tấm phủ bảo vệ cho các cơ quan nhạy cảm trong cơ thể như thận.
Đặc biệt ở da, chất keratin (tầng sừng), collagen (sợi keo) và elastin (sợi chun) liên kết nhau tạo cho da sức mạnh, độ đàn hồi và ổn định cấu trúc da.
Lão hóa da chính là suy giảm collagen
Lão hóa da là quá trình suy giảm cấu trúc và chức năng của làn da. Đặc biệt là tổn thương đứt gãy, giảm sút số lượng, chất lượng sợi collagen và elastin cũng như hệ thống tuần hoàn máu và bạch huyết khiến cấu trúc nền của da bị tổn thương, khiến chức năng da không đảm bảo.
Những biểu hiện của lão hoá da
* Các nếp nhăn gấp ở trán, xung quanh mắt, vùng má, mũi, miệng, khóe môi ….Theo thời gian các nếp nhăn gấp càng nhiều. càng hằn sâu…
* Da khô, thiếu căng bóng. Da nhăn thường phản xạ ánh sáng kém dẫn đến hấp thụ tia cực tím nhiều hơn, dẫn đến tình trạng khô da. Hơn nữa, khi bị lão hóa, chức năng bảo vệ, làm ẩm của da cũng bị suy giảm, kết quả là da khô và thô ráp hơn.
* Da chùng nhão, chảy xệ. Khi bị lão hóa, các cấu trúc trong mô liên kết nền dưới da, đặc biệt các sợi collagen, elastin, laminin, fibronectin… thương tổn, khiến da chùng xệ xuống, không căng mịn, mất tính đàn hồi.
Năm nguyên nhân gây lão hóa da
- Ăn quá nhiều chất đường làm tăng tỷ lệ glycate hóa (đường hóa) khiến đường trong máu gắn kết với protein tạo thành phân tử glycat hóa bền vững (advanced glycation end products, AGEs). Phức hợp AGEs làm hỏng các protein lân cận khiến cho collagen khô, giòn và suy yếu.
- Hút thuốc khiến cơ thể “ô nhiễm” với các hóa chất độc trong khói thuốc lá, làm tổn thương cả collagen và elastin trong mô liên kết dưới da. Nicotin cũng làm hẹp các mạch máu ở da, gây rối loạn tưới máu nuôi dưỡng.
- Ánh nắng với tia cực tím sẽ phá vỡ cấu trúc, làm hư hỏng các sợi collagen cũng như gây tích tụ các elastin bất thường.
- Một số loại thuốc, mỹ phẩm như corticoid, kem trắng da.
- Rối loạn tự miễn dịch (bệnh hệ thống tạo keo) tạo ra tự kháng thể chống lại collagen bản thân.
Ngăn ngừa và làm chậm lão hoá da
Là tìm cách ngăn chặn, hạn chế tối thiểu các tác nhân gây lão hóa da kể trên bằng vào thay đổi lối sống và chế độ chăm sóc da. Cụ thể:
* Tránh tác hại của tia cực tím trong ánh nắng mặt trời bằng làm việc, sinh hoạt trong dim mát, mặc kín che da khi ra ngoài trời và bôi kem chống nắng lên da.
* Ngừng bỏ hút thuốc lá để loại bỏ các phân tử nhân vòng, nicotin …
* Dinh dưỡng, thực phẩm thích hợp:
Giảm ăn đường ngọt, mỡ động vật, tăng cường các loại hạt, rau quả là những thực phẩm có nhiều chất chống gốc tự do và stress oxy-hóa.
* Có quy trình chăm sóc da tốt với ba động thái: (1) vệ sinh sạch sẽ da loại bỏ chất bẩn như mỹ phẩm thuốc bôi da, (2) ngăn chặn yếu tố gây hại nhất là tia tử ngoại UV, và (3) chăm sóc, dưỡng da với thực phẩm chức năng như collagen, chiết xuất nước cam thảo, kiwi …
Đôi điều bàn luận
Nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy, 90% nguyên nhân gây lão hóa da là do tia tử ngoại trong ánh nắng mặt trời và chỉ có 10% là do dinh dưỡng, truyền, tuổi tác.
Về cơ bản, lão hóa da tương đồng với sự suy giảm về lượng lẫn chất của hệ thống sợi liên kết collagen, elastin…theo thời gian, tuổi tác (lão hóa da nội sinh). Sự lão hóa da nội sinh này được đẩy nhanh bởi các tác nhân bên ngoài, như tia tử ngoại, gốc tự do, stress oxy-hóa …(lão hóa da ngoại sinh). Và ngăn ngừa, làm chậm lão hóa da chính là tác động vào quá trình lão hóa da ngoại sinh này.
Rõ ràng “chất lượng” collagen quyết định rất lớn lên độ đẹp, mịn màng của da cũng như độ lão hóa da. Bảo vệ, bổ sung collagen là một trong những cách tốt để bảo vệ yếu tố đẹp thứ hai của “nhất dáng, nhì da, thứ ba mái tóc”.
Cần lưu ý, trong tự nhiên, sự sinh tổng hợp collagen bị suy giảm song song với quá trình lão hóa tự nhiên. Phụ nữ sản xuất ít collagen hơn nam giới, và collagen này bị mất với tốc độ khoảng 1% mỗi năm, nghĩa là người phụ nữ “tự nhiên” sẽ mất gần một nửa lượng collagen của da ở tuổi mãn kinh, con người đành phải chấp nhận.
TS.BS Trần Bá Thoại
Ủy viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam