Μείζων δε τούτων η Ευρώπη

Ποιο ήταν για μένα το γεγονός της εβδομάδας; Ότι ξαναείδα την "Μπλε Ταινία" του Κριστόφ Κισλόφκσι. Μη με κοιτάζετε καχύποπτα. Προφανώς με απασχόλησε η πορεία της πανδημίας και της οικονομίας, προφανώς διαθέτω άποψη -και προσωπικό ενδιαφέρον- για το αν πρέπει να ξανανοίξουν τα δημοτικά σχολεία, προφανώς έχω ζόρια και χαρές προσωπικού χαρακτήρα… Η "Μπλε Ταινία" ωστόσο με συντάραξε. Και όχι μονάχα ως έργο τέχνης.

Εάν δεν την έχετε δει, θα ξέρετε σίγουρα τη μουσική της. Εκεί ακούστηκε πρώτη φορά, συντεθειμένος από τον Ζμπίγνιεφ Πράισνερ, ο "Ύμνος της Αγάπης". Με φράσεις του Απόστολου Παύλου από την Α΄Προς Κορινθίους Επιστολή Του. "… Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπη δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον. Και εάν έχω προφητείαν και ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την γνώσιν, και εάν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί… Η αγάπη πάντα στέγει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει… Νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα. Μείζων δε τούτων η αγάπη."

Σύμφωνα με το σενάριο της "Μπλε Ταινίας" επρόκειτο για μια παραγγελία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς έναν σπουδαίο μουσικοσυνθέτη. Για τον Ύμνο της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, ο οποίος θα αντικαθιστούσε το φινάλε από την 9η Συμφωνία του Μπετόβεν που ανακρούεται σε κάθε επίσημη περίσταση, στις Βρυξέλλες ή στο Στρασβούργο, ακόμα και στο Φεστιβάλ της Γιουροβίζιον… Το 1993 που γυρίστηκε η "Μπλε Ταινία", η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε 12 μόνο χώρες-μέλη. Η προοπτική ωστόσο της διεύρυνσης της σε ολόκληρη την ήπειρο και της ανάδειξής της σε κυρίαρχο πόλο διεθνώς φάνταζε ρεαλιστική και άκρως επιθυμητή. Ήταν το επόμενο βήμα. Πώς θα μπορούσε ο κινηματογράφος να μην εμπνευστεί;

Το 1996, ο Κριστόφ Κισλόφσκι πέθανε στα πενηνταπέντε του από έμφραγμα στη γενέτειρα Πολωνία. Το 2002, το ευρώ καθιερώθηκε ως ευρωπαϊκό νόμισμα. Το 2004, προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση δέκα νέες χώρες – οι οκτώ από το πρώην Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Το 2012, τής απενεμήθη το Νόμπελ Ειρήνης. Το όραμά της όμως είχε αρχίσει να ξεφτίζει, στις συνειδήσεις τουλάχιστον των λαών της. Η κρίση που είχε φέρει αντιμέτωπους τον φτωχό "και τεμπέλη" Νότο και τον πλούσιο "και εργατικό" Βορρά τήν είχε βαριά τραυματίσει.

Παρά την πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Μακρόν και Μέρκελ για τη στήριξη των ευρωπαϊκών οικονομιών μετά την επέλαση του κορονοϊου, αυτό που -από συνήθεια ή και σαρκαστικά ακόμα- αποκαλούμε "κοινό ευρωπαϊκό μας σπίτι" φαίνεται να μπάζει από παντού νερά. Στην Ουγγαρία του Όρμπαν, ο κοινοβουλευτισμός έχει πρακτικά καταργηθεί. Ο Αυστριακός καγκελάριος Σεμπάστιαν Κουρτς έχει σηκώσει μπαϊράκι εξ’ονόματος των Βόρειων. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό δείχνει να βαίνει προς αναζωπύρωση και είναι αμφίβολο εάν η ευρωπαϊκή ηγεσία θα ξαναπετάξει με ελικόπτερο πάνω από τον Έβρο όπως πριν από τρεις σχεδόν μήνες για να εγγυηθεί συμβολικά τα σύνορα της Ε.Ε.

Εκείνο -αλοίμονο- που έχει κυρίως ξεθωριάσει είναι ο "ευρωπαϊκός χαρακτήρας", το "ευρωπαϊκό πνεύμα" που επάνω του βασίστηκε το όραμα της ενοποίησης. Η "Μπλε Ταινία" μάς το υπενθυμίζει κατά τρόπο νοσταλγικό και οδυνηρό.

Γυρισμένη στο Παρίσι, μάς δίνει εικόνες που θα μπορούσαν να προέρχονται από κάθε πόλη της Ευρώπης. Βλέπουμε τους ανθρώπους να συγχρωτίζονται, να φλερτάρουν, ακόμα και να δουλεύουν στα μπαρ και στα εστιατόρια. Να οικειοποιούνται τον δημόσιο χώρο, να τον προτιμούν από τον ιδιωτικό τους. Αντικρύζουμε έναν πολύχρωμο βιότοπο, όπου οι κοινωνικές τάξεις, οι εθνικότητες, οι θρησκείες, οι κάθε λογής ταυτότητες συνυπάρχουν και συνομιλούν. Όχι ακυρώνοντας τις αντιθέσεις. Όχι αποφεύγοντας τις συγκρούσεις. Αλλά εκτιμώντας και προτάσσοντας την ιστορική κατάκτηση της συμβίωσης.

Αυτή ήταν η Ευρώπη όπως συγκροτήθηκε ύστερα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και το τραύμα του Ολοκαυτώματος, ενώ η αποαποικιοποίηση την απήλλασε από τον αυτοκρατορικό της χαρακτήρα. Μία, μισή έστω, ήπειρος βαθιά δημοκρατική. Με στέρεο κοινωνικό κράτος, άσχετα εάν ακολουθούσε πότε τη σοσιαλδημοκρατική και πότε τη χριστιανοδημοκρατική συνταγή. Μια ανοιχτή κοινωνία που τη χαρακτήριζε η ανεκτικότητα. Μετά τη σεξουαλική επανάσταση και πριν να ανατείλει ο νεοπουριτανισμός που αποκαλείται "πολιτική ορθότητα", η Ευρώπη ερωτευόταν και συνευρισκόταν ελεύθερα. Έμοιαζε να έχει οριστικά ξεριζώσει τον ρατσισμό, να αποβάλλει σταδιακά κάθε είδους προκατάληψη.

Η κατάρρευση του "Υπαρκτού Σοσιαλισμού", της μετασταλινικής δηλαδή δεσποτείας, βιώθηκε ως επιστροφή του ευρωπαϊκού πνεύματος στις ιστορικές του κοίτες. Ο Μίλαν Κούντερα το διεκήρυσσε θριαμβευτικά: "Καρδιά της Ευρώπης είναι η Τσεχοσλοβακία, αίμα της οι βοημικοί" -άλλως μποέμικοι- "χυμοί!". Οι Ευρωπαίοι ηγέτες της εποχής, έχοντας βιώσει τη φρίκη του ναζισμού, συντάσσονταν. Ο Μιτεράν, ο Κολ, ακόμα και ο αμφιλεγόμενος Τζούλιο Αντρεότι.

Πώς από την ελπίδα του Κούντερα φτάσαμε στον ζόφο που εκφράζει στα βιβλία του ο Μισέλ Ουελμπέκ; Πώς τόσο γκρίζαρε ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής; Πώς έφτασε να ασφυκτιά πιεζόμενος από τις αυταρχικές δημοκρατίες τού Πούτιν και του Ερντογάν, με την θυγατρική Αμερική να υφίσταται τον θρίαμβο της ασημαντότητας, να κυβερνάται από τον Ντόναλντ Τραμπ; "Θα καταντήσουμε το μουσείο του πλανήτη" είχε προβλέψει ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ. "Μιλιούνια Κινέζοι θα μάς κατακλύζουν, θα πίνουν τα κρασιά μας, θα καταβροχθίζουν τα τυριά και τις μπαγκέτες μας, θα μας φωτογραφίζουν σαν αξιοθέατα, σαν απολιθώματα σχεδόν!" Μετά τον Covid 19, δεν έρχονται -προσωρινά- ούτε Κινέζοι…

Ασφαλώς υπάρχουν εξηγήσεις. Αναμφίβολα η ίδια η Ευρώπη φέρει ευθύνη -την κύρια ίσως ευθύνη- για τη σημερινή της παρακμή. Δεν τής αξίζει εντούτοις να καταλήξει μια ανάμνηση που θα διηγούμαστε στα έκπληκτα παιδιά μας.

"Κάποτε υπήρχε μια ήπειρος δίχως φανατισμούς και μισαλλοδοξία… Μπορούσες να τη γυρίσεις με ωτοστόπ… Οι καλλιτέχνες ζούσαν απολαυστικότερα από τους πλούσιους… Η εργασιακή ανασφάλεια δεν βύθιζε τον κόσμο στην κατάθλιψη…"

Ο Πολωνός Κριστόφ Κισλόφσκι γύρισε το αριστουργηματικό του τρίπτυχο εμπνεόμενος από τα χρώματα της γαλλικής σημαίας. "Μπλε, Άσπρο, Κόκκινο… Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα." Τα τρία ιδανικά του 1789. Που ξαναείναι σήμερα απολύτως επείγοντα.

Πηγή: Capital.gr