Δημήτρης Μπερτσίμας στην «Κ»: Αισιόδοξο το ΜΙΤ για το καλοκαίρι

Ποιοι είναι οι χρησμοί του «μοντέλου των Δελφών» για την Ελλάδα και τον κόσμο; Delphi ονόμασε ο καθηγητής του αμερικανικού πανεπιστημίου MIT Δημήτρης Μπερτσιμάς το επιδημιολογικό μοντέλο που ανέπτυξε μαζί με τους φοιτητές του και το οποίο προβλέπει την τάξη μεγέθους των κρουσμάτων COVID-19 για ολόκληρο το καλοκαίρι σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου. Προτού αναφερθούμε στις ελληνικές προβλέψεις (που είναι πολύ καλές, όπως άλλωστε φαίνεται και στο σχετικό σχεδιάγραμμα), πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο κ. Μπερτσιμάς, 58 ετών σήμερα, είναι ένας από τους διακεκριμένους ακαδημαϊκούς των ΗΠΑ. Είναι καθηγητής Επιχειρησιακής Eρευνας και αναπληρωτής κοσμήτωρ στη Σχολή Ανάλυσης Επιχειρήσεων (Associate Dean of Business Analytics) του MIT στη Βοστώνη. Μεταξύ 2012-2016 ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου Ιδρύματος (Σ.Ι.) του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Δεν διατηρεί τις καλύτερες αναμνήσεις. Oμως, εκείνο που σήμερα προέχει είναι οι προβλέψεις του Delphi.  

– Πώς αποφασίσατε να αναπτύξετε το μοντέλο Delphi;
– Oταν επιβλήθηκε το lockdown στη Βοστώνη στις 16 Μαρτίου σκέφτηκα πώς θα μπορούσα να βοηθήσω με αυτά που γνωρίζω. Eχω μια σπουδαία ομάδα από 25 διδακτορικούς φοιτητές και πέντε που φοιτούν σε επίπεδο master. Πρόκειται για φοιτητές από όλο τον κόσμο. Ελληνικής καταγωγής μέλη της ομάδας covid-analytics είναι η Αγνή Ορφανουδάκη, απόφοιτος του Οικονομικού Πανεπιστημίου, ο Τεντ Παπαλεξόπουλος, απόφοιτος του Γέιλ και ο Βασίλης Διγαλάκης, απόφοιτος από το Πολυτεχνείο Κρήτης στα Χανιά. Ολοι μαζί συνεργαστήκαμε και αναπτύξαμε ένα μοντέλο για να δούμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα ώς τις 15 Ιουνίου. Πρόσφατα βελτιώσαμε το μοντέλο με την εισαγωγή δεδομένων για τα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις και επεκτείναμε τις προβλέψεις ώς τον Σεπτέμβριο.

– Είστε αισιόδοξος;
– Η αισιοδοξία εξαρτάται από τη χώρα ή την Πολιτεία στις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα τα πράγματα πηγαίνουν καλά. Δεν προβλέπουμε ιδιαίτερη αύξηση των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων μέσα στο καλοκαίρι ακόμα και χωρίς τη λήψη μέτρων. Για αμερικανικές Πολιτείες όπως το Τέξας βέβαια, που έκλεισαν αργά την οικονομία και την άνοιξαν νωρίς, δεν είμαι αισιόδοξος. Ο ιός είναι πολύ μεταδοτικός και εύκολα μπορεί να ξεφύγει. Βεβαία, όλα εξαρτώνται από την εκδήλωση δεύτερου κύματος.

– Η άρση των μέτρων δεν ενθαρρύνει τη μετάδοση μέσα στο καλοκαίρι;
– Oλα θα εξαρτηθούν από τα τεστ και στη συνέχεια από την ιχνηλάτηση των επαφών όσων βρεθούν θετικοί. Η Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ αυτό έκαναν και συγκράτησαν τη μόλυνση. Στην Ελλάδα αντιδράσαμε σωστά, αλλά ήμασταν και τυχεροί.

Ωστόσο, στη Σιγκαπούρη άνοιξαν λίγο την οικονομία και τώρα έχουν δεύτερο κύμα. Στην Ελλάδα δέκα νέοι ασθενείς την ημέρα δεν είναι μεγάλος αριθμός. Σκεφτείτε όμως: Τι θα συμβεί αν ένας ασθενής έλθει σε επαφή με άλλους δέκα και ο καθένας από τους δέκα με άλλους δέκα; Σε κάθε χώρα το πράγμα μπορεί να ξεφύγει.

– Μπορεί οι ασυμπτωματικοί φορείς να είναι 50-80 φορές περισσότεροι από τους φορείς με συμπτώματα;
– Ο αριθμός των ασυμπτωματικών διαφέρει από χώρα σε χώρα, αλλά δεν μπορεί να είναι τόσο μεγάλος. Στη Νέα Υόρκη μπορεί ακόμα και 20%-25% του πληθυσμού να είναι ασυμπτωματικοί, αλλά στην Ελλάδα είναι σίγουρα πολύ λιγότεροι.

– Πώς λειτουργεί το μοντέλο;
– Ασχολούμαστε με το επίπεδο υγείας (level of health). Αντλούμε στοιχεία για τη θνησιμότητα και τα υποκείμενα νοσήματα και με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης προχωράμε σε προβλέψεις με βάση πιθανότητες. Πρόκειται για παρεμφερές μοντέλο με εκείνο που χρησιμοποιείται από τις υπηρεσίες υγείας για την αξιολόγηση της κατάστασης ασθενών από το τηλέφωνο ή για την καλύτερη διανομή των αναπνευστήρων στα νοσοκομεία μιας χώρας. Τελικά, πολλοί αναπνευστήρες δεν χρειάστηκαν, αλλά ίσως χρειαστούν εφόσον εκδηλωθεί δεύτερο κύμα.

– Εκτιμάτε ότι θα εκδηλωθεί δεύτερο κύμα; 
– Η δύσκολη περίοδος είναι τώρα επειδή δεν έχουμε στα χέρια μας θεραπείες και εμβόλιο. Γι’ αυτό το άνοιγμα της οικονομίας πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά. Στην πανδημία του 1918 το 70% των κρουσμάτων εκδηλώθηκε στο δεύτερο κύμα από Σεπτέμβριο ώς Ιανουάριο.

– Η τεχνητή νοημοσύνη (machine learning) μπορεί να συμβάλει στη μείωση του χρόνου ανάπτυξης του εμβολίου; 
– Ολοι αξιοποιούμε την τεχνητή νοημοσύνη. Το δικό μας μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης που επικεντρώνεται στην πρόβλεψη των μολύνσεων συνδυάζει στοιχεία από 10.000 ασθενείς παγκοσμίως και παράγει προβλέψεις. Αλλοι συνάδελφοι ασχολούνται με την πρόβλεψη της συμπεριφοράς φαρμακευτικών μορίων απέναντι στον κορωνοϊό με βάση τη συμπεριφορά τους που έχει καταγραφεί στο παρελθόν απέναντι σε άλλους ιούς. Κοντά στη Βοστώνη βρίσκεται η εταιρεία Moderna που ασχολείται με την ανάπτυξη εμβολίου και είναι πολύ σοβαρή εταιρεία με πολύ σοβαρούς ανθρώπους. 

– Εσείς θα κάνετε το εμβόλιο από τους πρώτους ή θα περιμένετε για να δείτε μήπως όσοι το κάνουν πρώτοι αναπτύξουν παρενέργειες;
– Ενα εμβόλιο θα έχει την έγκριση του Αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων (FDA). Μαζί με την έγκριση θα δοθεί στη δημοσιότητα η επιστημονική μελέτη, την οποία θα διαβάσω. Πάντως, o FDA δεν πρόκειται να εγκρίνει εμβόλια που θα είναι επικίνδυνα.

– Εχει φτάσει ο πολιτισμός μας στο όριό του;  Πιστεύετε ότι το μέλλον θα είναι γεμάτο εμπόδια από νέες επιδημίες ή τις παρενέργειες της κλιματικής κρίσης;
– Οι πανδημίες δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Πριν από 100 χρόνια χάσαμε 70 εκατομμύρια ανθρώπους (σ.σ. από την ισπανική γρίπη) όταν ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν 2 δισεκατομμύρια. Χάσαμε δηλαδή το 5%-10% του πληθυσμού. Οι επιδημίες είναι κάτι εγγενές στη γη και θα συνεχίσουν να υφίστανται. Ο  μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η κλιματική κρίση. Μεταξύ άλλων, ασχολούμαι με προβλέψεις για τις φυσικές καταστροφές. Πάρτε για παράδειγμα τους τυφώνες. Εχω συγκεντρώσει δεδομένα 170 χρόνων. Δεν είμαι κινδυνολόγος, αλλά βλέπω ότι η συχνότητα και η ένταση των τυφώνων έχουν αυξηθεί πάρα πολύ. Η σημερινή αμερικανική κυβέρνηση δεν έχει πάρει τόσο σοβαρά όσο θα έπρεπε αυτή την αυξανόμενη τάση. 

Σε ό,τι αφορά τον κορωνοϊό, στην Ελλάδα η επιστήμη είχε τον πρώτο λόγο

«Το να εμπνέεις τους νέους για να αλλάξουν την ανθρωπότητα είναι κάτι που εμένα προσωπικά μου δίνει μεγάλη ικανοποίηση», λέει ο κ. Μπερτσιμάς (στη φωτ. με την επιστημονική ομάδα του).

– Eχετε ασχοληθεί με την επιστήμη των πιθανοτήτων στην παροχή υπηρεσιών υγείας, στις μεταφορές, στα χρηματοοικονομικά. Ποια είναι η εικόνα σας για τον κόσμο του 2030; 
– Θα γίνει κάτι που πιστεύω εδώ και 30 χρόνια. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται θα είναι πιο λογικές. Θα βασίζονται στα δεδομένα και όχι στις απόψεις. Hδη γίνεται. Για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά τον κορωνοϊό, νομίζω ότι στην Ελλάδα η επιστήμη είχε τον πρώτο λόγο. Επίσης στον κόσμο του αύριο θα κυριαρχήσει η εξατομίκευση. Σήμερα η θεραπεία και η φροντίδα στην ιατρική δεν είναι εξατομικευμένες. Αυτό θα αλλάξει. Ακόμα, χάρη στα δεδομένα θα χτυπηθούν η φτώχεια και ο λιμός. Πιστεύω ότι χάρη στα δεδομένα οι αποφάσεις μπορούν να λαμβάνονται αντικειμενικά και άρα σωστά.
 

– Ανησυχείτε για τη Δημοκρατία σε έναν οργουελικό κόσμο που οι κυβερνήσεις θα συλλέγουν διαρκώς δεδομένα;
– Oλες οι τεχνολογίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν με θετικό ή με επιβλαβή τρόπο. Η συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων θα επηρεάσει τον κόσμο θετικά υπό την προϋπόθεση ότι οι κυβερνήσεις θα φροντίζουν για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας.
 

– Στην ακαδημαϊκή ιστοσελίδα σας γράφετε για τους στόχους και τις αξίες σας. Θεωρείτε σημαντικό στη ζωή να αυξάνουμε τη γνώση μας για το πώς λειτουργεί ο κόσμος και να συμβάλουμε στη βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης. Επισημαίνετε ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την επιστήμη και την έρευνα γιατί, όπως λέτε, η έρευνα μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. 
– Το πιστεύω ακλόνητα. Και έχω εμπειρία σε αυτό.

– Μα όσο κι αν αλλάξει ο κόσμος, κάποτε θα τελειώσει. Η ζωή θα τελειώσει. Το ίδιο το σύμπαν θα τελειώσει. Γιατί λοιπόν να προσπαθούμε;
– Στο μικρό χρονικό διάστημα που βρισκόμαστε στη ζωή μπορούμε να αποφασίσουμε να βελτιώνουμε κάποια πράγματα για να προχωρήσουν οι επόμενοι ένα βήμα πιο πέρα. Νομίζω ότι μια τέτοια απόφαση βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση.

– Τι σημασία έχει αφού όλα θα τελειώσουν;
Και ποια είναι η εναλλακτική λύση; Να μείνουμε σπίτι και να μην κάνουμε τίποτα; Εγώ περνάω το 95% της ζωής μου με νέους ανθρώπους 20-30 ετών. Το να εμπνέεις τους νέους για να αλλάξουν την ανθρωπότητα είναι κάτι που εμένα προσωπικά μου δίνει μεγάλη ικανοποίηση. Σκοπός της ζωής είναι να κάνεις πράγματα που σου δίνουν χαρά και ευτυχία. Αυτό που κάνω αυξάνει την ευτυχία.

– Eχετε γράψει για τη σημασία των υψηλών στόχων και της θετικής ενέργειας για την επίτευξή τους.
– Πραγματικά, αυτό που κάνει τη διαφορά στη ζωή είναι η θετική ενέργεια. Αν δεν έχεις θετική ενέργεια, αν δεν πιστεύεις ότι κάτι θα δουλέψει, δεν θα δουλέψει.

– Είχατε πάντα θετική ενέργεια;
– Πάντα είχα, δεν ξέρω από πού είχα επηρεαστεί, ίσως από τους γονείς μου. Πάντως η θετική ενέργεια κάνει τη μεγάλη διαφορά.