De laatste column van Carl Devos: ‘Dit politiek model loopt leeg’

De politieke actualiteit volgens UGent-politicoloog Carl Devos. Dit is zijn slotbijdrage als De Morgen-columnist.

✦Exclusief voor abonnees, Carl Devos25 mei 2020, 6:01

De aanloop naar de finale formatieronde is begonnen. In veel partijhoofden klinkt dat september ofwel een échte regering ofwel verkiezingen brengt. Nooit eerder was een datum en meerderheid voor een nieuwe volksconsultatie zo duidelijk, al past in België altijd een slag om de arm. Dat vooruitzicht op verkiezingen kan de formatie verlammen, omdat toegevingen straks afgestraft kunnen worden. Of net stimuleren, omdat ook de politieke stilstand afgestraft kan worden. Al loont leiderschap en moed altijd meer dan lafheid en angst.

Een recente peiling van De Standaard en VRT blaast die vrees voor verkiezingen nog meer leven in. Het centrum smelt weg, kiezers lopen heen en weer, velen voelen zich niet meer vertegenwoordigd. Alleen de uitersten winnen, omdat gematigde kiezers een luid signaal willen geven in de hoop dat er toch iets begint te schuiven. En die uitersten mogen of kunnen niet besturen. Dit politiek model loopt leeg, er is één remedie om dit te stoppen: een goedwerkende volwaardige regering. Voor wie ze wil, liggen kansen voor het grijpen.

De vraag is of een handvol politici er in slagen om in de komende drie maanden uit hun loopgracht te stappen. Dat zou een omslag zijn. Sinds 26 mei 2019 is de kieskoorts nooit gaan liggen. Ook tijdens Michel I was die spanning immer aanwezig. Al vele jaren gaat politiek evenveel of meer om verkiezingen winnen dan om beleid voeren. Alleen een enorme opschudding kan iedereen uit die diepe loopgraven duwen. Die is er nu: de historische ravage die corona bij mens en maatschappij veroorzaakt.

Het klinkt allicht bizar, dat na een jaar een nieuwe verkenningsronde nodig is, maar het is niet anders. De eerste verkennende ronde onder leiding van de kameraden heeft de post-coronatemperatuur gemeten, in een tweede wordt ingezoomd. Dat moet het werk voorbereiden van een informateur, die in juni aan zet komt. Ondertussen worden geen keuzes gemaakt, zodat tien partijen aan boord hangen. Daarna start de afvalkoers. Een brede ‘naoorlogse’ meederheid in een regering van nationale unie, die samen de knoppen van de heropbouw bedienen, het klinkt geweldig maar heeft weinig slaagkans. Zelfs voor bijzondere machten van Wilmès II bleek tien te veel.

Corona zal een gamechanger zijn. Ofwel omdat er een regering komt, ofwel omdat nieuwe verkiezingen het landschap nog drastischer kunnen hertekenen. Elke partij moet daarbij kwesties fundamenteel in vraag stellen, klonk afgelopen weekend bij Magnette in De Morgen. Hij heeft gelijk. Maar hij zet hoog in: er moet ‘echt massieve verandering’ komen, ‘dit is het moment om de politiek te herdenken’. Uitstekend, maar niemand ziet voorlopig in welke richting.

De reconstructie van het afgelopen jaar leert hoe eenvoudig de complexe situatie is: er komt een regering met of zonder N-VA. In alle geval met de PS, die wel zwaar verloor, maar Michel I is genadeloos afgestraft: elke koerscorrectie gaat dus naar links.

N-VA bestuurt liever dan ze oppositie voert, maar ze kan niet langs de PS. De PS kan wel zonder N-VA en verkiest een progressieve regering, geen depannage van de Zweedse mislukking. Als de PS met N-VA moet besturen, dan liefst zonder Open Vld, anders lijkt dat te veel op Michel I. MR zit dan geïsoleerd. Zonder N-VA moeten groenen besturen. Dat wordt nogal links en zonder overschot, dus willen liberalen er CD&V bij. Die vroeg tot gisteren, gesteund door een ledenbevraging, dat N-VA aan boord komt, voor de Vlaamse meerderheid. Zo loopt het vast.

Een jaar na de verkiezingen laat CD&V halvelings verstaan dat ze eventueel zonder N-VA wil formeren. Tenminste, de eis mét N-VA wordt niet herhaald. Als dat zo is, volgt de vraag of groen en blauw – Lachaert werd net met een donkerblauw mandaat verkozen tot voorzitter van Open Vld – verzoend raken. Indien ja: Vivaldi. Indien neen, of als CD&V vast houdt aan N-VA, is er geen alternatief voor een regering met PS én N-VA. Lukt dat niet: verkiezingen. De beslisbomen waarmee vandaag corona wordt bestreden, zijn ingewikkelder dan de formatie.

CD&V wil die keuze niet maken, het moet over ‘het project’ gaan. Maar dat project kan nooit uitgewerkt worden… als de deelnemers niet bekend zijn. ‘Wat’ en ‘wie’ moeten elkaar dus halverwege de brug ontmoeten. In juni moet de formateur op de brug raken. En wie weet wordt dan alles beter…

Het vervolg van dit spannend verhaal zal voortaan op deze maandagse bladzijde door anderen geduid worden. Na zeven fantastische jaren bij De Morgen, waarvoor grote dank, is het tijd om andere oorden op te zoeken. Die van de weekendkrant van Het Laatste Nieuws en HLN.be. Een nieuwe omgeving kan inspirerend werken. Het was een eer u vanop deze bladzijde al die jaren te mogen toeschrijven. Dank voor uw aandacht en vaak leerrijke reacties. Dank aan Ward en Bart, en de uitstekende eindredacteurs die achter de schermen op zondagavond mijn schrijfsels optilden.

Vanaf volgende week leest u hier inzichten van meesters waarvan ik zelf veel leerde. U zit hier uitstekend. Geen vaarwel, maar tot later, we zullen elkaar nog vinden. Ik wens u al het goede. En ons allen een regering.