جشن ممنوعه ولنتاین در ایران؛ از جوانان تهران تا طلبه‌های قم
در حالی که در ایران خبرهای متناقضی درباره نحوه برخورد نهادهای حکومتی با جشن روز ولنتاین در ایران به گوش می‌رسد، ظاهراً ایرانیان علاقه‌مند به «روز عشق» یا «روز عشاق» همچنان آن را گرامی می‌دارند.
امروز جمعه ۲۵ بهمن ماه، مصادف با ۱۴ فوریه، روز ولنتاین است. نمادهای مربوط به این روز در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه هفته جاری در بسیاری از مغازه‌های شهر تهران و بعضی از دیگر شهرهای بزرگ ایران فروخته می‌شد. اما روز چهارشنبه، ۲۳ بهمن حسین دکمه‌چی، رئیس اتحادیه صنف خرازی‌فروشان اعلام کرد: «اماکن در نامه‌ای به اتحادیه صنف خرازی نوشته است که از خرید و فروش بادکنک در سطح بازار خودداری شود. همین موضوع باعث شد که در سطح بازار برای اطلاع عموم مردم نیز بنر نصب شود. بنابراین تا اطلاع ثانوی خرید و فروش بادکنک از سوی واحدهای صنفی ممنوع است».
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
«اماکن» در گفتارهای روزانه ایران در واقع همان نام کوتاه شده «اداره نظارت بر اماکن عمومی» است.
دکمه‌چی با این حال روز پنج‌شنبه گفت: «پیرو خبر منتشره درباره ممنوعیت فروش بادکنک در روز خاص هیچ گونه نامه یا دستوری از سوی پلیس یا ارگان دولتی دیگری به اتحادیه نداشتیم. فروش بادکنک با رنگ و در قالبی خاص تبلیغ فرهنگ بیگانگان است و بایستی این موضوع انجام نشود که متاسفانه سایر اصناف نیز اقدام به فروش آن می‌کنند و فعالیت آنان در حوزه اتحادیه صنف خرازان نیست. این اتحادیه صرفا وظیفه اطلاع رسانی در خصوص رعایت قوانین را دارد و اهرم اجرایی، سایر دستگاه‌های ذی‌ربط هستند.»
گرامیداشت روز ولنتاین حدود دو دهه است که در ایران رایج شده است. حکومت ایران ترویج ولنتاین را نشانه گسترش فرهنگ غربی میداند. هر سال با نزدیک شدن به روز ۲۵ بهمن، بعضی از نهادهای حکومتی به فروشندگان کالاهای مرتبط با ولنتاین هشدار می‌دهند که فروش این کالاها ممنوع است؛ هشداری که ظاهراً چندان هم موثر واقع نشده است.
«ولنتاین شمال شهر و جنوب شهر ندارد»
لغت‌نامه‌های ایرانی، خرازی را دکانی تعریف کرده‌اند که در آن مهره و آینه و گردن‌بند و زیورآلات زنانه به فروش می‌رسد. اما مطابق آنچه که در سایت اتحادیه صنف خرازی‌فروشان اعلام شده، خرازی مغازه‌ای است که لوازم بهداشتي و آرايشي و عطريات، انواع لباس و كاموا و اسباب بازی خارجي و ايرانی و انواع پيپ و چوب سيگار و ... می‌فروشد.
اپلیکیشن یورونیوز را از گوگل‌پلی دانلود کنید
بنا بر این تعریف، مغازه سارا در خیابان پاسداران تهران را می‌توان یک خرازی مدرن محسوب کرد. سارا از ممنوعیت فروش بادکنک اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید تا حالا بابت فروش کالاهای مربوط به ولنتاین مشکلی پیدا نکرده است. او مشتریان کالاهای ولنتاینی‌اش را بین ۱۰ تا ۶۰ سال میداند و می‌گوید: «ولنتاین فقط روز عشق دختر و پسر یا زن و مرد نیست. خیلی‌ها می‌آیند برای مادر و خواهر یا پدر و برادرشان هدیه می‌خرند.»
او حدود هشت سال است که در مغازه‌اش کادوهای مرتبط با ولنتاین را هم می‌فروشد و این تصور رایج را رد می‌کند که ولنتاین در شهر تهران، متعلق به مردم بالای شهر است. سارا می‌گوید: «حتی در بازار تهران هم به جز مغازه‌ها، بساطی‌ها هم بساط می‌کنند و اقلام ویژه ولنتاین می‌فروشند. ولنتاین در تهران شمال شهر و جنوب شهر ندارد. شما در شوش و مولوی هم کالاهای ولنتاین را در مغازه‌ها می‌بینید.»
سارا به مناسبت ولنتاین عروسک و بادکنک و قلب و گل رز و جعبه و پوشال و خرس می‌فروشد، ولی می‌گوید: «مردم برای روز ولنتاین معمولاً طلا و لباس و عطر می‌خرند و خرس و قلب و بادکنک را به عنوان کادوهایی در کنار کادوی اصلی، تقدیم محبوبشان می‌کنند. در واقع کالاهای ما اکسسوری‌های کادوهای اصلی‌اند.»
او نهایتاً می‌گوید فروش مغازه‌اش در روزهای منتهی به ولنتاین تفاوت چندانی با سایر روزها ندارد و قیمت کالاهایش را نیز به مناسبت ولنتاین افزایش نمی‌دهد.
حتی در بازار تهران هم به جز مغازه‌ها، بساطی‌ها هم بساط می‌کنند و اقلام ویژه ولنتاین می‌فروشند. ولنتاین در تهران شمال شهر و جنوب شهر ندارد. شما در شوش و مولوی هم کالاهای ولنتاین را در مغازه‌ها می‌بینید. ضبا
طلبه حوزه علمیه قمسارا
فروشنده در تهران
«آقایان متاهل، دو سری کادو می‌خرند»
فریبا، مغازه‌داری در خیابان نامجوی تهران، برخلاف سارا معتقد است اکثر مشتریانش هدایای ولنتاین را برای روابط عاشقانه‌شان می‌خرند. او می‌گوید مشتریانش اکثراً افراد جوان جامعه هستند ولی مشتریان میانسال هم دارد. یعنی از ۱۵ سال تا ۵۵ سال.
از فریبا می‌پرسیم کسانی که کادوی ولنتاین می‌خرند معمولاً مجردند یا متاهل؟ می‌گوید: «در این دو سه روز گذشته، آقایانی که به مغازه من آمدند، متاسفانه دو سری خرید کردند! یعنی هم برای همسرشان خرید کردند، هم برای دوست‌دخترشان. البته یکی از آن آقایان می‌گفت این پکیج دوم را برای دوست خانمش می‌خواهد ولی فکر نمی‌کنم لازم باشد آدم برای دوست خانمش کادوی ولنتاین بخرد!»
وقتی در جمله‌ای معترضه از فریبا می‌پرسیم آیا جمع بستن همه مردان ایرانی در یک گروه ساده انگارانه نیست؟ پا را فراتر می گذارد و می‌گوید: «بین آقایانی که دو سری کادوی ولنتاین می‌خرند، متاسفانه افراد متاهل هم زیادند. البته برخی از مردان متاهل فقط یک پکیج ولنتاین می‌خرند ولی مطمئن باشید بین آقایان ایرانی خیلی رسم نیست که برای همسرشان چنین کاری انجام دهند. مرد متاهل ایرانی، معمولاً کادوی ولنتاین را برای نفر سوم زندگی‌اش می‌خرد. کسی که برای خرید کادوی ولنتاین می‌آید، نوع کلام و نحوه رفتارش در مجموع نشان می‌دهد که کادو را برای همسرش می‌خواهد یا کسی جز همسرش.»
«مشتریانم اکثراً مجردند»
حسین، مغازه‌داری در حوالی خیابان شریعتی تهران، سه سال است که اجناس مرتبط با ولنتاین را می‌فروشد ولی تا کنون مشکلی با «اماکن» نداشته است. به نظر می‌رسد که او برخلاف سارا، ولنتاین را پدیده‌ای شمال شهری میداند، چرا که می‌گوید: «در این چند سالی که کالاهای مربوط به ولنتاین را می‌فروشم مشکلی برای من پیش نیامده است ولی اگر مشکلی هم از طرف اماکن باشد، شامل از سید خندان به بالا می‌شود. من شنیده‌ام دوستانی که در شمال شهر مغازه دارند، هر از گاهی با مشکلاتی مواجه شده‌اند. مثلاً گاهی اماکن بادکنک‌های ویژه‌شان را جمع کرده است.»
او ضمنا تاکید می‌کند که فروش کالاهایش در روزهای منتهی به ولنتاین «خیلی بیشتر» می‌شود. حسین می‌گوید: «مشتریانم غالباً بین ۲۰ تا ۳۵ ساله هستند و اکثراً هم خانمند نه آقا. در حالی که فکر می‌کنم باید برعکس باشد. یعنی قاعدتاً بیشتر آقایان باید برای خرید کادوی ولنتاین اقدام کنند. امیدوارم فردا چند تا آقا بیایند!»
حسین همچنین برخلاف فریبا می‌گوید: «تا حالا پیش نیامده است که مردی بیاید و دو سری کادوی ولنتاین بخرد. مشتریان من هم، اگر اشتباه نکنم، اکثراً مجرد بوده‌اند.»
او می‌افزاید: «وقتی پلیس و اداره اماکن اعلام می‌کنند کالاهای مرتبط با ولنتاین نباید فروخته شوند، بیشتر در مقام تهدیدند و کارشان چندان به مقابله با مغازه‌دارها و جمع‌آوری کالاهایشان کشیده نمی‌شود.»
«بعضی طلبه‌های قم هم کادوی ولنتاین می‌خرند»
ضیاء، یکی از طلاب حوزه علمیه قم، در پاسخ به پرسش یورونیوز درباره فروش کالاهای مرتبط با ولنتاین در شهر قم می‌گوید: «قم شهری است که دست کم دو فرهنگ دارد: فرهنگ مذهبی و فرهنگ غیر مذهبی. نمود بارز فرهنگ شهر قم، مذهب و افراد مذهبی هستند ولی در پس پشت این ظاهر، یک لایه پوشیده اما به لحاظ کمّی فراگیر، وجود دارد که متشکل از افراد و رفتارهای غیر مذهبی است. این لایه ظاهراً مخفی، بر فرهنگ قم خیلی اثر گذاشته است. بخصوص بعد از گران شدن قیمت دلار و اجناس از چند سال قبل به این طرف، تعداد تهرانی‌های مقیم قم افزایش یافته و همین مزید بر علت شده است. یعنی شهر قم را بیش از پیش متفاوت کرده است.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
وی همچنین می‌گوید: «در ده سالی که من در قم درس می‌خوانم، کیفیت حجاب زنان به شدت متفاوت شده است. ده سال قبل، قرتی‌ترین دخترها هم چادری بودند اما الان دختران بی‌چادر در قم زیاد دیده می‌شوند؛ به حدی که باعث شده است برخی مراجع تقلید تذکر علنی و عمومی بدهند. داشتن دوست‌دختر و دوست‌پسر یک فرهنگ عادی و نرمال شده است در شهر قم. تذکر لسانی کاهش پیدا کرده و ماشین‌های با پلاک تهران زیاد به چشم می‌خورد در سطح شهر. فرهنگ کافه‌نشینی در قم رواج گسترده‌ای دارد. تعداد کافه‌های این شهر هم زیاد است. غیر مذهبی‌ها که هیچ، مذهبی‌ها هم رواداری بیشتری پیدا کرده‌اند. قم الان دیگر مثل سابق نیست و صرفاً محدوده حرم رنگ و بوی مذهبی دارد.»
«در ده سالی که من در قم درس می‌خوانم، کیفیت حجاب زنان به شدت متفاوت شده است. ده سال قبل، قرتی‌ترین دخترها هم چادری بودند اما الان دختران بی‌چادر در قم زیاد دیده می‌شوند؛ به حدی که باعث شده است برخی مراجع تقلید تذکر علنی و عمومی بدهند. داشتن دوست‌دختر و دوست‌پسر یک فرهنگ عادی و نرمال شده است در شهر قم.
این طلبه حوزه علمیه درباره هشدار دادستانی قم به فروشندگان کالاهای ولنتاین در این شهر می‌گوید: «با توجه به جمیع مواردی که گفتم، به نظرم مسئولان فرهنگی شهر به اقتفای مراجع تقلیدی مثل آیت‌الله سبحانی و آیت‌الله علوی گرگانی، که رسماً در نکوهش وضع بد حجاب سخن گفتند، احساس خطر کردند و برای جلوگیری از گسترش جلوه‌های فرهنگ غیر اسلامی مثل ولنتاین، به ممنوعیت‌ها و دستورات پیشگیرانه روی آوردند. از آنجایی که نمودهای فرهنگ غیر اسلامی در چند سال گذشته از پستو به خیابان و از باطن و به ظاهر آمده، به دنبال این دستورات ممنوعیتی صادر شده است. البته این نکته را هم اضافه کنم که دوستان کافه‌دارم گفته‌اند تا به حال برایشان مشکلی پیش نیامده است و اگر برخوردی هم صورت بگیرد، احتمالا با فروشندگان مکان‌های مهم و پرتردد شهر قم است.»
از این طلبه ۳۰ ساله می‌پرسیم تا به حال خودت هم کادوی ولنتاین خریده‌ای؟ جوابش مثبت است و می‌گوید: «قبلاً خریده‌ام اگرچه آن روز استثنائاً در قم نبودم. یک بار هم در قم بودم و کادوی ولنتاین را اینترنتی خریدم و ارسال کردم.»
ضیاء درباره حضور روحانیان در مغازه‌های مرتبط با ولنتاین می‌گوید: «در ایام ولنتاین، در مغازه‌های فروش کادوها، آخوند معمم (نه طلبه مکلا) دیده‌ام. شاید مثلاً عروسک برای تولد دخترش خریده باشد. در بین دوستانم هم، یک طلبه را می‌شناسم که کادوی ولنتاین می‌خرد. البته طلبه‌ای است که حال و هوایش روشنفکرانه است و چندان سنتی محسوب نمی‌شود.»
در پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازیی، از مراجع تقلید برجسته قم، در پاسخ به این سوال که «هدیه روز ولنتاین به همسر چه حکمی دارد؟» این پاسخ منتشر شده است: «در صورتی که از این فرصت به عنوان ابراز عشق و علاقه به نامحرمی استفاده شود کار حرامی است و حتی در مورد افراد محارم نیز چون یک فرهنگ غربی است کار خوبی نمی‌باشد.»
«بدون برنامه ولنتاین، کافهها یک شب پر فروش را از دست می‌دهند»
محمد در پاسداران، کافه‌داری است که غذا هم سرو می‌کند. او می‌گوید: «ولنتاین به فروش ما اضافه نمی‌کند. کافه‌هایی که برنامه خاصی برای ولنتاین دارند، فروششان در این ایام بالا می‌رود. این جور کافهها معمولاً در رسانه‌های اجتماعی‌شان برنامه‌هایشان را اعلام می‌کنند. ولی برای ما عملاً روزهای عادی بهتر از روز ولنتاین است. اغلب کافه‌های تهران کم و بیش تدارک ویژه‌ای برای ولنتاین می‌بینند. حداقلش انتخاب موزیک‌های مناسب ولنتاین است و بعضی کافهها هم فضای خاصی به مناسبت ولنتاین تدارک می‌بینند.»
محمد هم مثل سارا، ولنتاین را منحصر به شمال شهر تهران نمی‌داند و تأیید می‌کند که ولنتاین بالای شهر و پایین شهر ندارد.
از او می‌پرسیم چرا در کافهها ولنتاین نمود بیشتری دارد تا رستوران‌ها؟ می‌گوید: «شاید چون مشتری در کافه تایم بیشتری می‌توان بنشیند. ضمناً فضای کافهها مجردی‌تر است.»
به این پرسش که چرا در کافه خودشان تدارک خاصی برای ولنتاین نمی‌بینند، این طور پاسخ می‌دهد: «مطمئناً اماکن اذیت می‌کند. اگر این دغدغه را نداشتیم و فضای کافه را مناسب روز ولنتاین می‌کردیم، قطعاً استقبال ویژه‌ای می‌شد و فروشمان در این روز افزایش پیدا می‌کرد. اما الان قانوناً نباید نماد ویژه‌ای برای ولنتاین داشته باشیم. به همین دلیل ما ایونت (رویداد) خاصی برای ولنتاین نمی‌گذاریم. ترجیح می‌دهیم این یکی دو شب را هم مثل شب‌های عادی پشت سر بگذاریم و به مشکل برنخوریم.»
او فرهنگ ولنتاین را در حال گسترش میداند و می‌گوید: «همین که مشتریان ما در شب ولنتاین کاهش پیدا می‌کنند، به خوبی نشان می‌دهد کافه‌ای که به ولنتاین اعتنا نکند، یک شب پرفروش را از دست می‌دهد. صدور جواز کافه، منوط به رعایت پروتکل خاصی است. این پروتکل به ما اجازه نمی‌دهد نمادهای ولنتاین را ترویج کنیم. در واقع ما با فرهنگ ولنتاین همراه نشده‌ایم و چون چنین پدیده‌ای در جامعه ایران در حال گسترش یافتن است، ما ناچاریم شب ولنتاین را سوت و کور طی کنیم.»
به طبقه دوم کافه‌اش اشاره می‌کند که میزهایش خالی است. محمد نهایتاً می‌گوید: «تا جایی که من می‌دانم، ولنتاین علاوه بر تهران، در رشت و شیراز و اهواز و مشهد و اصفهان هم پررنگ است. حتی کافه‌های کاشان هم چند سالی است که در پرداختن به ولنتاین قوی عمل می‌کنند.»
شبی ۳۳۰ هزار تومان
قبل از اینکه سراغ یکی از کافه‌رستوران‌‌ها در سعادت‌آباد تهران برویم، به رستوران نایب در خیابان سهروردی تهران رفتم و از مدیر رستوران، که پیرمردی بود در تردد بین ایران و آمریکا، پرسیدم به مناسبت ولنتاین تدارک خاصی می‌بینید؟ پاسخش منفی است. می‌گوید: «اکثر رستوران‌های مشهور تهران برنامه خاصی برای ولنتاین ندارند؛ فقط شلوغ‌تر می‌شوند و مشتری باید میزش را رزرو کند.»
اما یکی از اعضای کافه‌رستوران می‌گوید: «ما برای ولنتاین تدارک ویژه‌ای داریم و تا به حال مشکلی هم برایمان پیش نیامده است. منوی ویژه ما برای ولنتاین شامل ۱۵ نوع غذاست. غذا به صورت بوفه است و در روزهای دیگر سال، غذا به صورت بوفه نداریم. همچنین به مناسبت ولنتاین، عکاسی ویژه و دیزاین میزها را هم داریم تا شبی خاطره‌انگیز برای مشتریان خودمان رقم بزنیم.»
در سایت اینترنتی این کافه‌رستوران آمده است: «هزینه برگزاری مراسم ۳۳۰ هزار تومان به ازای هر نفر در قسمت رستوران و ۲۹۰ هزار تومان به ازای هر نفر در قسمت کافه است و افراد بالای پنج سال باید ورودی بپردازند.»
