İHA'lar nasıl hayat kurtarıyor? Acil drone hattı Türkiye'de mümkün mü?
by Zeki Saatci
Kan, serum, aşı ya da bazen basit bir tıbbi malzeme, acil vakalarda hayat kurtaran gereksinimler. İhtiyaç anında sadece bulmak yeterli değil; bunların zamanında ve doğru koşullarda yerine ulaştırılması en az o kadar önemli. Peki gelişmiş alt yapı ve iletişim imkanlarından yoksun bir coğrafyada bu ne kadar mümkün? İnsansız hava araçları (İHA) çözüm olabilir mi?
Afrika kıtasındayız. Yukarıdaki sorulara yanıt arayan ABD’li start-up şirketi Zipline, önce 2016’da Ruanda, üç yıl sonrasında ise Gana’da ‘acil drone hattı’ projesini hayata geçirmiş.
Sistem, her iki Afrika ülkesinde sağlık bakanlıkları ve yerel havacılık otoriteleriyle entegre çalışıyor. Hastaneler, klinikler yahut acil müdahale ekiplerinin bulunduğu herhangi bir adrese günde ortalama 2 bin teslimat yapma kapasitesine sahip. Bu da 20 milyondan fazla insanın hayat kurtaran tıbbi gereçlere zamanında erişimi demek. Hem de geleneksel yöntemlerden 10 kat daha hızlı.
Kaliforniya merkezli Zipline’ın kurucularından Keller Rinaudo, ‘Kan pahalı, hayat kurtarıcı ve fakat yola çıktığında uzun süre bozulmadan dayanmıyor. Dağlık, alt yapısı bozuk ve ulaşımı zor yerlerde otomobil ya da motosiklet gibi geleneksel metodlarla teslimat çok yetersiz’ diyor.
Bir kan siparişi geldiğinde, drone kullanarak karayolu araçlarına kıyasla 10 kat hızlı yerine ulaştırabiliyoruz Dr. Seth Berkley
GAVIKeller Rinaudo
Zipline
Drone ambulans sistemi nasıl çalışıyor?
İHA’lar, ekseriyetle askeri amaçlarla kullanılan silah ya da gözetleme araçları olarak biliniyor. Halbu ki; kullanım alanları bunlarla sınırlı değil; giderek de çeşitleniyor. Film endüstrisi, perakende, reklam ve kargo bunlardan birkaçı. Sağlık sektöründe hızla yaygınlaşıyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde drone ambulanslar geçtiğimiz yıllarda küçük ölçekte hizmet vermeye başlamıştı. Afrika’daki acil drone hattı ise başka yerde henüz benzeri olmayan boyutta bir operasyon.
Zipline, Ruanda ve Gana'da hükümet ve sivil havacılık makamlarından gerekli izinleri alıp sağlık hizmeti veren merkezlerle iletişim alt yapısını oluşturarak işe başlamış. Ruanda'da iki, Gana'da dört dağıtım noktası kurmuş. Bunlar, hem droneların iniş kalkış terminali hem tıbbi malzeme deposu olarak görev yapıyor.
Sağlık personeli, önce Zipline'ın online eczanesi sorumlularına mevcut telefon hatları üzerinden text mesajı yoluyla sipariş yolluyor. Bu mesajda acil ihtiyaç duyulan şey ve miktarı belirtiliyor.
Siparişin yönlendirildiği, en yakın dağıtım noktasındaki ekipler talebi karşılamak için harekete geçiyor. Modüler dört parçadan oluşan hava aracını uçuşa hazır hale getiriyor. Ardından kargo haznesine korunaklı paket yükleniyor ve insansız hava aracı, acil drone hattı için özel geliştirilen platformdan fırlatılıyor.
Ayrılabilir bataryaları sürekli GPS bağlantılı olan bu dronelar, uçuş süresince uzaktan kumanda gerektirmeksizin, otonom şekilde çıkış ve varış noktaları arasında hareket edebiliyor. Varış yerine ulaştığında, kargoyu belirli bir yükseklik seviyesinde havadan bırakıyor. Hemen ardından açılan paraşüt, paketin deforme olmadan yere inmesini sağlıyor.
Hayat kurtarmak için zamana karşı bir yarış söz konusu. Zipline sisteminde, şu ana kadarki verilere göre siparişin alınmasıyla, bir drone'un yola çıkması arasında geçen süre ortalama 5 dakika. Acil ambulans hattında hizmet veren dronelar saatte azami 128 km hıza ulaşabiliyor.
Zipline'ın Gana'daki faaliyetlerini destekleyen Küresel Aşı İttifakı GAVI Başkanı Dr. Seth Berkley, 'Bu drone ağı vasıtasıyla hedefin, acil tıbbi malzemelerin en fazla 30 dakika içinde yerine ulaştırılması' olduğunu söylüyor.
Böylece bölgede yılan sokmasına maruz kalanlar, gerekli panzehiri ya da şüpheli bir hayvanın ısırdığı kimseler, kuduz aşısını vaktinde temin edebilecek. Bu sayede hayatları kurtulabilecek
İnsansız hava araçlarıyla kargo servisinde Amazon ve Google’ı geride bıraktı
Amazon ve Google gibi şirketlerin Drone ile paket teslimatını model alan Zipline, Afrika'da yürüttüğü operasyonla iki teknoloji devini de geride bırakarak bu çapta bir drone kargo ağı geliştiren ilk şirket oldu.
Uzmanlar, teknoloji üretmenin işin kolay kısmı; asıl zor olanın ise ulusal sağlık sistemleriyle de entegrasyonu sağlayarak etkin bir dağıtım ağı kurmak olduğu görüşünde.
PwC’s Drone Powered Solutions Tepe Yöneticisi Michael Mazur, 'Zipline'ın bir gün içerisindeki drone uçuş sayısı, muhtemelen Amazon ve Google'ın tarihindeki kayıtlı drone uçuşlarının bütününden fazladır' diyor.
Dünya Ekonomik Forumu'nun San Francisco merkezli drone projesini yöneten Timothy Reuter'a göre de 'Zipline kadar uçuş gerçekleştiren Amerikalı ya da Avrupalı bir başka şirket yok'.
Drone ambulans hattı her ülkede uygulanabilir mi? Türkiye'de PTT drone kargo hizmetine ne zaman başlayacak?
Peki GAVI ve Bill & Melinda Gates Vakfı tarafından da desteklenen Zipline, neden işe Afrika'dan başladı? Öncelikle Kara Kıta'da milyonlarca insan için bu sistem hayati bir soruna çözüm üretecekti. Bununla birlikte, Ruanda dünyanın başka bölgelerindekinden çok daha esnek iç havacılık düzenlemelerine sahip. Zipline, 14 bin km2 alanda drone uçuşları yapabiliyor.
Google da ilk olarak 'kargo drone'larını aynı sebeplerden, ABD yerine Avustralya ve Birleşik Krallık sınırlarında uçurdu. Fakat, ABD düzenlemelerin esnetilmesi ve yerel düzeyde ticari drone uçuşlarının önünü açmaya dönük adımlar atıyor.
Amerikan Federal Havacılık Kurumu, önceki yıl drone pilotluğu programını onaylamış ve daha önemlisi insansız hava araçlarıyla ticaret sektörünün genişlemesine olanak sunan düzenlemelere izin vermişti.
Türkiye'de ise Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT); zor coğrafyalara ulaşma, afetzedelere müdahale ve ilaç, kan gibi acil ürünlerin nakliyatı amaçlı drone taşımacılığını gündemine aldı. Bu kapsamda test aşamasının 2019'da bitmesi ve hizmetin devreye girmesi bekleniyordu. Uygulama üzerinde halen çalışmalar sürüyor.
Timothy Reuter'a göre, 'Ruanda örneği, dünyanın geri kalanı için drone taşımacılığında bir model olacak'.