Νέο ευρωπαϊκό μοντέλο για την αναβάθμιση της προστασίας της φύσης
Ανεπαρκής έχει κριθεί η δράση των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών.
Eλλιπές και με περιορισμένα αποτελέσματα παραμένει στην Ελλάδα το θεσμικό οπλαίσιο για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Διαφορετικές κυβερνήσεις κατά καιρούς έχουν προσπαθήσει να αντιμετωπίσουν τα θέματα αυτά (τελευταία ήταν η νομοθετική παρέμβαση του ΣΥΡΙΖΑ το 2018), αλλά τόσο η κοινή παρατήρηση όσο και οι αλλεπάλληλες προσφυγές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εναντίον της χώρα δείχνουν ότι η διαχείριση όλων των τελευταίων δεκαετιών κάθε άλλο παρά ικανοποιητική είναι.
Οι προστατευόμενες περιοχές αντιστοιχούν κοντά στο 1/3 της έκτασης της χώρας και τις διαχειρίζονται 36 φορείς. Όμως δυστυχώς παρά τις προσπάθειες που κάνουν πολλά από τα ΔΣ Φορέων δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε στις πιο απλές από τις αρμοδιότητες τους όπως αυτές της καθαριότητας και της φύλαξης. Το αποτέλεσμα είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις η χώρα διασύρεται διεθνώς από εικόνες ντροπής με νεκρά ψάρια στην λίμνη Κορώνεια, λόφους σκουπιδιών στη Νήσο Χρυσή, νεκρά υδρόβια πουλιά στην λίμνη Κάρλα, αυθαίρετα στη Ζάκυνθο κλπ. Επιπλέον, η χώρα εγκαλείται πολύ συχνά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης για διάφορες περιβαλλοντικές παραβάσεις σε προστατευόμενες περιοχές (λ.χ. Ζάκυνθος, Κυπαρισσιακός Κόλπος, Λίμνη Παμβώτιδα κλπ).
Οι υποστηρικτές της υφιστάμενης κατάστασης λένε ότι η αιτία όλων των δεινών έχει να κάνει με τη χρηματοδότηση των φορέων. Αν αυξηθεί η χρηματοδότηση, θα αντιμετωπιστούν και τα προβλήματα υποστηρίζουν. Η αλήθεια είναι ότι πράγματι θα μπορούσε να υπάρχει μια πιο ουσιαστική χρηματοδότηση. Τόσο για τα λειτουργικά έξοδα των φορέων όσο και για τη διαχείριση κοινοτικών και εθνικών προγραμμάτων. Παραγνωρίζουν όμως, όσοι ισχυρίζονται ότι το πρόβλημα είναι απλώς η χρηματοδότηση, το γεγονός ότι ακόμη και στις περιπτώσεις όπου υπήρχε χρηματοδότηση μέσω του ΕΣΠΑ, οι Φορείς Διαχείρισης σε πολλές περιπτώσεις δεν μπόρεσαν να απορροφήσουν τους σχετικούς πόρους.
Στην πραγματικότητα το πρόβλημα βρίσκεται στο οργανωτικό μοντέλο των φορέων διαχείρισης. Έχουμε ένα σχήμα που απαρτίζεται από:
α) δεκάδες διοικητικά συμβούλια που διορίζει η εκάστοτε πολιτική ηγεσία κεντρικά για όλη την Ελλάδα. Πολλά από αυτά τα συμβούλια υπολειτουργούν είτε δεν λειτουργούν καθόλου. Αν και σε αρκετά υπάρχουν επιστήμονες με κύρος και επάρκεια, σε άλλες περιπτώσεις υπάρχουν πρόσωπα παντελώς ανεπαρκή για τον ρόλο τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα προέδρου Φορέα Διαχείρισης που είναι Γυμναστής και σε άλλο συνταξιούχος οδοντίατρος 81 ετών!!
β) μικρές, ατελείς διοικητικές δομές που απασχολούν μερικούς υπαλλήλους (συνήθως γραμματείς, φύλακες και κάποιους επιστήμονες), οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο επιστημονικό και διαχειριστικό έργο των φορέων (πχ. επιστημονική παρακολούθηση ειδών χλωρίδας και πανίδας, ειδικοί στη διαχείριση κοινοτικών προγραμμάτων), παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των υπαλλήλων. Στην πραγματικότητα, τα οργανογράμματα των Φορέων αυτών καταρτίστηκαν όχι με βάση τις πραγματικές επιχειρησιακές ανάγκες, αλλά με βάση το προσωπικό που υπήρχε. Για παράδειγμα, σε Φορέα όπου δεν υπάρχει ζήτηση για ξεναγήσεις υπηρετούν 3 ξεναγοί ενώ άλλοι φορείς με μεγάλη επισκεψιμότητα δεν έχουν κανέναν ή μόνο ένα.
Η κατάσταση λοιπόν στην λειτουργία των Φορέων Διαχείρισης έχει ως εξής:
1. Οι περισσότεροι Φορείς παρουσιάζουν διοικητική και διαχειριστική ανεπάρκεια που τους εμποδίζει να απορροφήσουν πόρους ΕΣΠΑ. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την περίοδο 2013-2015 ένα μεγάλο μέρος του έργου «Παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησης ειδών και οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» ανατέθηκε στους Φορείς και δεν μπόρεσαν να το φέρουν εις πέρας!!!. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Ελλάδα έχει έλλειψη δεδομένων και επιστημονικής γνώσης σε πολλές περιοχές της χώρας, κάτι που οδήγησε, τον περασμένο Ιούλιο, στην παραπομπή της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για ελλιπή προστασία της βιοποικιλότητας στις προστατευόμενες περιοχές.
2. Οι Φορείς, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αδυνατούν να προσελκύσουν πράσινες επενδύσεις στις προστατευόμενες περιοχές, με αποτέλεσμα οι τοπικές κοινωνίες να μην μπορούν να επωφεληθούν από δραστηριότητες όπως ο οικοτουρισμός και η βιολογική γεωργία.
3. Τα Διοικητικά Συμβούλια των 36 Φορέων σπανίως έχουν απαρτία για να συνεδριάσουν, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει στοιχειώδης συντονισμός και σχεδιασμός στη δράση τους. Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, οι πρόεδροι των ΔΣ ζουν μόνιμα και εργάζονται σε περιοχές εκατοντάδων χιλιομέτρων μακριά από την έδρα του Φορέα(!) Αποτέλεσμα, να μην λαμβάνονται έγκαιρα πολλές σημαντικές αποφάσεις για τη Διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής (δράσεις, συμμετοχή σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα κλπ)
4. Υφίσταται μεγάλη ανομοιογένεια μεταξύ των ΦΔΠΠ. Με τον ν. 4519/18 ιδρύθηκαν 8 νέοι φορείς, οι οποίοι, όμως αν και έχουν πρόεδρο και ΔΣ, δεν διαθέτουν κτήριο. Οι εν λόγω Φορείς δεν μπορούν να λάβουν ουδεμία χρηματοδότηση, καθώς δεν διαθέτουν μόνιμο προσωπικό! Αυτοί οι 8 νέοι ΦΔΠΠ, ουσιαστικά δεν λειτούργησαν ποτέ.
5. Οι φύλακες των Φορέων έχουν μεν καθήκοντα φύλαξης, ωστόσο, δεν διαθέτουν ανακριτικές αρμοδιότητες. Αυτό σημαίνει ότι έχουν λιγότερες αρμοδιότητες ακόμη και από την Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή των Kυνηγετικών Ομοσπονδιών, οι οποίοι σημειωτέον είναι ιδιώτες. Δηλαδή, οι φύλακες των Φορέων δεν μπορούν να διενεργήσουν ελέγχους και να επιβάλλουν επιτόπου πρόστιμα, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να προσφέρουν ουσιαστική φύλαξη και προστασία.
6. Το κερασάκι στην τούρτα: Λειτουργία μόνον …τις καθημερινές – Ποτέ τα ΣΚ! Και ενώ οι προστατευόμενες περιοχές της χώρας αποτελούν ή θα έπρεπε να αποτελούν πόλους έλξης ιδίως τα Σαββατοκύριακα και παρόλο που οι υφιστάμενοι ΦΔΠΠ, είναι ΝΠΙΔ - άρα νομικά ευέλικτα σχήματα - δεν λειτουργούν τα Σαββατοκύριακα!!! Δηλαδή, αν οι επισκέπτες θέλουν να μεταβούν στις Πρέσπες κατά το Σαββατοκύριακο, το Κέντρο Ενημέρωσης του αντίστοιχου Φορέα είναι κλειστό!
Οι βασικές αρχές του νέου ευρωπαϊκού μοντέλου
Ενιαίος Κεντρικός Φορέας
Η παρέμβαση του ΥΠΕΝ λαμβάνει υπόψιν την πρόταση των ίδιων των Φορέων του 2016 και αφορά στο αίτημά τους να υπάρχει ένας ενιαίος, κεντρικός φορέας, ουσιαστικά τη μετεξέλιξη του σημερινού ΕΚΠΑΑ (Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης) Αυτή η μετεξέλιξη θα σημαίνει και τη συνέχιση της εποπτείας του από το ΥΠΕΝ αλλά και την εναρμόνισή του με τις ευρωπαϊκές οδηγίες και την καλή ευρωπαϊκή πρακτική.
Ο Ενιαίος, κεντρικός φορέας θα έχει διοικητικό συμβούλιο, αλλά και όλη την αναγκαία στελέχωση προκειμένου να γίνεται μια σοβαρή διαχείριση, όπως προβλέπεται από το νόμο, τη Διεύθυνση Βιοποικιλότητας και με βάση τα διαχειριστικά σχέδια που εκπονούνται θα υπάρξουν αντίστοιχες περιοχές πια στη χώρα.
Υπάλληλοι μέσω ΑΣΕΠ, οργανογράμματα
Στις προστατευόμενες περιοχές, αρκετοί από τους υφιστάμενους, εξειδικευμένους υπαλλήλους, θα λάβουν αναβαθμισμένο ρόλο. Ένας εξ αυτών θα είναι επικεφαλής σε κάθε νέο τμήμα ανά όλη τη χώρα. Ουσιαστική παρέμβαση θα είναι η στελέχωση του νέου σχήματος μέσω αξιολόγησης βάσει κριτηρίων ΑΣΕΠ.
Τρεις βασικές ρυθμίσεις
Το νέο ευρωπαϊκό μοντέλο Διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών, μπορεί να γίνει αποτελεσματικό με 3 βασικές ρυθμίσεις:
1. Προγραμματική σύμβαση με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις ή ό,τι αφορά στις αρμοδιότητες των Αποκεντρωμένων, με συγκεκριμένες υποχρεώσεις των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων για τα δάση, τα νερά και τη φύλαξη των προστατευόμενων περιοχών.
1. Προγραμματική σύμβαση με τις Περιφέρειες με συγκεκριμένες υποχρεώσεις για τα έργα ήπιας, πράσινης, βιώσιμης ανάπτυξης.
2. Δημιουργία Επιτροπών σε κάθε μία από τις προστατευόμενες περιοχές. Στις Επιτροπές θα συμμετέχει τόσο η τοπική κοινωνία όσο και η κοινωνία των πολιτών και φυσικά οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι οποίες θα λειτουργούν συμβουλευτικά προς τον φορέα και τις τοπικά τμήματα.
Αυτό το μοντέλο προσιδιάζει σε πολλά ευρωπαϊκά σχήματα όπως στην Αυστρία, την Ιρλανδία, τη Σλοβακία.
Στόχος του ΥΠΕΝ είναι να γίνει μια καινούρια εθνική προσπάθεια για την ουσιαστική προστασία του Περιβάλλοντος, αξιοποιώντας όλους τους διαθέσιμους εθνικούς και κοινοτικούς πόρους.