Een spons, een trechter, een zeef en een wan

Hoe kunnen we, in een tijd van zoveel meningen, inzichten en vooral wind van leer, overhouden wat waar en wijs is.

Ooit las ik in een oud Joods traktaat – voor de kenners: u vindt het in de Misjna (circa 200) – behartigenswaardige aanwijzingen voor de onderwijspraktijk. Ik was op het stuk attent gemaakt bij het lezen van een studie op het vlak van de catechese. In het traktaat hoopte ik wat aanwijzingen te vinden die met het oog op de catechese van pas zouden kunnen komen. Met die hoop kwam ik niet beschaamd uit.

Alleraardigst is bijvoorbeeld de beschrijving van vier typen studenten zoals de rabbijnen die voor zich zagen. Het eerste type student is als een spons; hij neemt alles wat hem verteld wordt zonder meer en kritiekloos in zich op. Vervolgens is er de student die als een trechter is: aan de ene kant neemt hij alles op, aan de andere kant laat hij het er allemaal weer uitgaan. Het derde type student is als een zeef, die de wijn doorlaat en de droesem vasthoudt; dat wil zeggen dat hij het goede vergeet en het verkeerde onthoudt. Ten slotte wordt dan de student geportretteerd die als een wan is. En zoals een wan dient om het minder bruikbare te laten verdwijnen, zodat de fijne bloem overblijft, zo vergeet deze student wat van minder belang is, om dat waarop het echt aankomt te onthouden.

Het valt niet moeilijk om deze scherpe waarnemingen toe te passen op de plaatsen waar in onze tijd mensen zich inspannen om wijsheid te vergaren. Deze typen leerlingen lijken van alle tijden. En al is het zo dat het voor een leraar iets aangenaams heeft om leerlingen van het type ”spons” te hebben – die spreken je immers niet tegen – toch beogen we bij onze leerlingen een zelfstandig onderscheidingsvermogen te bevorderen. Of dat nu studenten, leerlingen of catechisanten zijn. Trouwens, dat is van toepassing op elke vorm van leren, ook in de gemeente. Dat kan voor de leraar iets pijnlijk hebben. Tenminste, in het geval er heel wat kaf weggeblazen moet worden... Een wan, die model staat voor de échte leerling, heeft toch altijd iets zuiverends...

Maar het is gemakkelijk in te zien hoe deze rabbijnse wijsheid nog altijd volop van toepassing is. We zien immers niet graag dat degenen die wij onderwijzen zonder vragen en zonder doorvragen alles wat hun voorgehouden wordt zonder meer aan- en opnemen. Evenmin of nog minder stelt het de leraar tevreden als wat onderwezen wordt het ene oor ingaat en het andere oor uitgaat. Net zoals degene die onderwijst, bezorgd wordt als hij merkt dat de verkeerde dingen onthouden worden. Een variant hierop is de klacht, die je wel eens hoort, dat men alleen de krenten uit de pap weet te waarderen... Nee, gezond onderscheidingsvermogen is nodig. Een goede kritische zin. En in dit verband noem ik ook nadrukkelijk een geestelijk onderscheidingsvermogen.

En hier schuilt de meer ernstige vraag achter dit wat luchtige stuk. De rabbijnen die in het genoemde traktaat aan het woord zijn, onderwijzen studenten die naar wijsheid staan. De ware wijze heeft dus iets van een wan: hij kan kaf van koren scheiden. Hier komt ook de gemeente van de 21e eeuw in beeld. Een gemeente van mensen die, als het goed is, zich een leven lang leerling weten. Een gemeente in een eeuw waarin het misschien wel meer dan ooit tevoren op dat geestelijke onderscheidingsvermogen aankomt. Mensen nemen kennis van veel en veelsoortige dingen. Ook op het vlak van kerk en theologie. Daarbij zijn de drie gesignaleerde gevaren reëel. Namelijk om met een bepaalde naïviteit alles voor waar te houden wat wel aardig klinkt (de spons), of om met een bepaalde oppervlakkigheid te werk te gaan, zodat niets beklijft (de trechter), of om uitgerekend bedenkelijke aspecten voor bijzonder waardevol te houden. In een tijd van zoveel meningen, inzichten en vooral wind van leer hebben we behoefte aan leerlingen van de vierde soort. Ware wijzen.

De auteur is universitair docent praktische theologie en apologetiek aan het Hersteld Hervormd Seminarie. Weerwoord gaat in op vragen over het christelijk geloof. >>rd.nl/weerwoord