جامعه خبری تحلیلی الف
«مارسل پروست»؛ آدام وات؛ ترجمه قاسم مؤمنی؛ انتشارات علمی و فرهنگی درآمدی بر خالق طولانی‌ترین رمان تاریخ
«در جستجوی زمان از دست رفته» تنها کتابی نیست که ناشران زیادی دست رد به سینه نویسنده‌اش زدند؛ اما بی گمان مهمترین رمانی است که ناشران در آغاز چنین در مورد آن دچار خطا شدند
«مارسل پروست»
نویسنده: آدام وات (Adam Watt)
مترجم: قاسم مؤمنی
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی ، چاپ اول: 1397
230 صفحه، 15000 تومان
*****
«در جستجوی زمان از دست رفته» تنها کتابی نیست که ناشران زیادی دست رد به سینه نویسنده‌اش زدند؛ اما بی گمان مهمترین رمانی است که ناشران در آغاز چنین در مورد آن دچار خطا شدند. حتی آندره ژید که بعدها از این اتفاق به عنوان یکی بزرگترین اشتباهات زندگی‌اش یاد می‌کرد. البته این حکایت جلد نخست شاهکاری است که توسط مارسل پروست نوشته شده بود.
بعد از اینکه پروست با دشواری جلد نخست این اثر سترگ را منتشر کرد، به تدریج توجه منتقدان به آن جلب شد. نه تنها جلدهای بعدی کتاب به راحتی منتشر شدند، بلکه نویسنده‌ی آن نیز به شهرتی رسید که از اوایل قرن بیستم تا کنون مدام در حال افزایش بوده است. اما تقدیر چنین بود که پروست پیش از انتشار کامل این رمان مفصل هفت جلدی با زندگی وداع کند.او که در هنگام نوشتن کتاب سخت بیمار بود، با فشار جسمی و روحی که برای به پایان رساندن کتاب برخورد روا داشت، بیماری به سوی مرگ را تسریع کرد!
پروست امروز به عنوان یکی از بزرگترین نویسندگان تاریخ ادبیات به شمار می‌رود، کتابهای بسیاری در نقد و بررسی زندگی و آثار او نوشته شده است. مقدمۀ کمبریج بر «مارسل پروست»، اثرآدام وات با ترجمه قاسم مومنی که توسط نشر علمی فرهنگی منتشر شده نیز یکی از همین کتابهاست. ویژگی مهم کتاب با توجه به عنوان مجموعهای که دانشگاه آکسفورد برای این سری از کتابها انتخاب کرده تا حد زیادی قابل پیش بینی است. این کتاب قرار است اثری مقدماتی برای شناخت زندگی و آثار نویسنده‌ای باشد که خواندن شاهکارش همانقدر که لذت بخش است، دشوار نیز هست.
آدام وات دراثر حاضر کوشیده به زندگی پروست، زمینه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی آثار وی و ارزیابی نخستین نوشته‌های او بپردازد؛ با چنین رویکری برای کتاب خود پنج فصل در نظر گرفته است: زندگی، زمینۀ اثر، نخستین نوشته‌ها و مقالات آخر عمر، در جستجوی زمان از دست‌رفته و نقد پروست اختصاص یافته و در ادامه به سرنوشت این نویسنده و فهرستی از آثار فارسی، انگلیسی و فرانسوی وی برای مطالعۀ بیشتر پرداخته است. در مقدمۀ کتابِ آدام وات آمده است که اسکات مانکریف، نخستین مترجم این رمان به انگلیسی، عنوان آن را با الهام از شعری سرودۀ شکسپیر «یادآوری امور گذشته» ترجمه کرده است. مصراعی از این شعر که مد نظر این مترجم بوده چنین است: «میان مجلس اندیشه‌های خامش شیرین، چو می‌خوانم به خود، یاد امور رفته از کف را».
از آنجایی که استفاده پروست از زندگی واقعی و خاطرات خود در این رمان معروف است، آدام وات نیز با قیاس ویژگی‌های مارسل پروست و راوی رمانش کتاب خود را آغاز کرده است. آشنایی با محیط خانوادگی، شرایط روحی و جسمی و روابط پروست در مقاطع مختلف زندگی به شناخت نیروهای شکل‌دهنده و منحصر به فرد او می‌انجامد. مواردی چون یادداشت‌های روزانه؛ ضعف و بیماری در اوان کودکی؛ دوران تحصیل؛ افرادی که مارسل با آنها در ارتباط بوده و ... از جمله مواردی هستند که در فصل نخست کتاب به آنها پرداخته شده است.
زندگی و آثار پروست سه دورۀ مهم از تاریخ فرانسه یعنی فضای پس از کمون پاریس؛ سال‌های جمهوری سوم معروف به دوران بزم و خوشی و دورۀ جنگ جهانی اول و پیامدهای آن، دربرمی‌گیرد، نویسنده کتاب با عنایت به این مسئله به تحلیل شرایط سیاسی و اجتماعی منعکس شده آثار پروست پرداخته و نشانه هایی که از علم، تکنولوژی، پزشکی، ادبیات، فلسفه و هنر در آثار پروست دیده می شود مورد واکاوی قرار می دهد. اگرچه با توجه به اهمیت «در جستجوی زمان از دست‌رفته» نویسنده کتاب نیز روی این مهم تمرکز داشته است اما دیگر آثار پروست که پیش از نگارش این رمان، نوشته شده و روند رشد قدرت نویسندگی و رد پای علایق و دل‌مشغولی‌های پروست را ساخته اند، در فصل سوم کتاب مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در فصل چهارم کتاب، این امکان برای علاقه‌مندان به «در جستجوی زمان از دست‌رفته» فراهم شده که بتوانند هفت بخش مختلف آن: «طرف خانه سوان»، «در سایه دوشیزگان شکوفا»، «طرف گرمانت»، «سدوم و عموره»، «اسیر»، «آلبرتین گمشده» و «زمان بازیافته» را از زوایای تازه‌ای مرور کنند. چه بسا با توجه به اطلاعات جدیدی که در این مسیر به دست می‌آورند، این رمان را با دریافتی تازه و لذتی بیشتر بازخوانی کنند: «به خوانندۀ رمان توصیه می‌کنیم از این صفحات به راحتی عبور نکند، زیرا طنین و لحظات پس و پیش شده در اینجا را در سرتاسر رمان خواهد یافت. صمیمیت گذشته با تمام لحظات و جزئیاتش به خواننده کمک می‌کند سیلان دائمی یادها و بن‌مایه‌های رمان و اشارات ظریفی را که پیوند بخش‌های مختلف آن است بهتر دریابد.» (ص 79)
فصل پایانی کتاب به نقد پروست اختصاص دارد و در این رهگذر مطالبی با این عناوین به خواننده کتاب ارائه شده است: راجع به کتابهای مرجعی که می‌توان حین خواندن رمان پروست در دست داشت؛ نخستین مطالعات در همین زمینه؛ بررسی‌های عمومی؛ نقاط عطف، سبک و تکنیک روایی؛ پروست و هنرها؛ خود، جنسیت و جامعه؛ مجموعه مقالاتی که دربارۀ پروست گردآوری شده و نقد تکوینی. پس‌گفتار کتاب به سرنوشت پروست می‌پردازد و اینکه یک قرن پس از انتشار خانۀ سوان و هشتاد سال بعد از مرگ پروست، هنوز هم در قرن بیست و یکم گویی زنده است و آثارش مانند کتابهای برگوت در کتاب‌فروشی‌ها و کتابخانه‌ها موجود است و خواهان دارد.
«مقدمۀ کمبریج بر مارسل پروست» کتابی است سودمند، بخصوص که مطالعۀ این کتاب علاقه‌مندان پروست و آثارش را برمی‌انگیزد که به روایات جزئی و شایعات دربارۀ وی بسنده نکرده و به خواندن اصل آثار این نویسنده بپردازند. هر چند خواندن این کتاب نمی‌تواند جایگزین مطالعۀ آثار پروست شود، ولی اطلاعات ارزنده‌ای را بر دانسته‌های خوانندگان وی می‌افزاید و همچنین راهنمای مناسبی برای کسانی است که در این باره آگاهی کافی ندارند. آدام وات، نویسندۀ این کتاب در دانشگاه لندن و کالج رویال مدرس ادبیات فرانسه است و تفسیر در جستجوی زمان از دست‌رفتۀ پروست، هذیان خواندن و همچنین ویراستاری مجموعۀ مقالاتی با عنوان هشتاد سال پس از زمان بازیافته را در کارنامۀ فعالیت‌های خود دارد.
«رمان در جستجوی زمان از دست‌رفته» را دایرةالمعارفی دارای مطالب فراوان و متنوع با موضوعات مختلف پزشکی، روان‌شناسی، زیست‌شناسی، گیاه‌شناسی، حشره‌شناسی، علوم نظامی، فلسفه، زبان‌شناسی و هنر می‌دانند. مارسل پروست این اثر را بین سال‌های ۱۹۰۸ تا ۱۹۲۲ نوشت که در فاصله سال‌های ۱۹۱۳ تا ۱۹۲۷ منتشر شد و چنانکه گفته شد برخی جلدهای این رمان سترگ بعد از مرگ پروست به چاپ رسیدند. این رمان هفت جلدی را طولانی‌ترین رمان مهم تاریخ می‌دانند، رمانی که خواندن آن را از هرجای کتاب می‌توان شروع کرد و هر بخش آن به تنهایی فارغ از بخش‌های دیگر خواندنی است.