Nobel i skandale… z nagrodami

Najbardziej prestiżowe nagrody świata, mimo przepychu i iście królewskich okoliczności ich wręczania, nie pozostały odporne na skandale. Już sam ich twórca od początku wywoływał kontrowersje swoją działalnością naukową jako wynalazca dynamitu i innych materiałów wybuchowych. Do tego stopnia, że kiedy umarł jego brat francuska gazeta pomyliła go z Alfredem i użyła nagłówka "Kupiec śmierci nie żyje". A następnie dodawała, że Nobel "wzbogacił się, znajdując sposoby na zabicie większej liczby ludzi szybciej niż kiedykolwiek wcześniej". I ten przedwczesny nekrolog był prawdopodobnie tym, co zmotywowało Nobla do stworzenia nagród, które poprawiłyby wizerunek handlarza ludzkim życiem…

A… jak Arafat (Jasir Arafat)

Jasir Arafat - Muhammad Abd ar-Rahman Abd ar-Ra’uf Arafat al-Kudwa al-Husajni, znany także jako Abu Ammar. Dla jednych terrorysta, dla innych bohater, który dał początek Autonomii Palestyńskiej.

Pokojowy Nobel z 1994 roku dla Arafata do dziś wywołuje kontrowersje. Jako lider Organizacji Wyzwolenia Palestyny Arafat podzielił się nagrodą z Izraelczykami - Icchakiem Rabinem i Szymonem Peresem za pracę nad porozumieniami z Oslo, które stanowią integralną część procesu pokojowego między Palestyną a Izraelem. I to była długa droga od wojny do pokoju. Gdyby w bombardowanej przez izraelskie myśliwce Kwaterze Głównej Organizacji Wyzwolenia Palestyny w Tunisie w 1985 roku znajdował się palestyński przywódca... Gdyby w Bejrucie w 1982 roku izraelski snajper nie czekał na potwierdzenie zabicia tego, który figurował na liście wrogów państwa izraelskiego...

Komitetowi Noblowskiemu nie przeszkadzało to, że Arafat był współtwórcą Fatah, ruchu OWP zaangażowanego w akty terroryzmu. Był też naczelnym dowódcą Armii Wyzwolenia Palestyny - regularnej siły wojskowej OWP. W 1988 ogłosił powstanie państwa palestyńskiego i utworzył rząd emigracyjny; rok później został wybrany przez Centralną Radę emigracyjnego parlamentu na prezydenta. 

Uznanie przez Arafata za nieważne artykułów Karty Palestyńskiej, mówiących o konieczności likwidacji państwa Izrael, dało szansę na pokojowe rozwiązanie sprawy palestyńskiej. Rozpad ZSRR oraz utrata finansowej pomocy państw Zatoki Perskiej za poparcie przez Arafata Iraku w wojnie o Kuwejt (1991) umocniło mandat Arafata do rozpoczęcia rozmów. Tajne negocjacje w Oslo doprowadziły w 1993 do podpisania w Waszyngtonie układu, tzw. Deklaracji zasad, między Arafatem a przedstawicielami władz Izraela: Icchakiem Rabinem - premierem, i Szimonem  Peresem - ministrem spraw zagranicznych; przyniosło to sygnatariuszom Pokojową Nagrodę Nobla (1994) i dało początek Autonomii Palestyńskiej w Okręgu Gazy i na Zachodnim Brzegu.

Rok po odebraniu nagrody 4 listopada 1995 po zakończeniu pokojowego wiecu na Placu Królów Izraela w Tel Awiwie premier Icchak Rabin został postrzelony przez żydowskiego nacjonalistę Jigala Amira. Zmarł na stole operacyjnym, na skutek znacznej utraty krwi i uszkodzenia płuca. Zamachowiec Amir był prawicowym religijnym fanatykiem, który wierzył, że podpisane porozumienia pokojowe stanowią zagrożenie dla Izraela. Powstanie rządu Benjamina Netanjahu praktycznie wstrzymały proces pokojowy i wycofanie wojsk izraelskich z Zachodniego Brzegu Jordanu. 

W latach 2001-2002 Arafat był więziony przez władze izraelskie w swojej kwaterze w Ramallah. Zmarł w 2004 roku we francuskim szpitalu w Clamart koło Paryża. 9 lat po śmierci 6 listopada 2013 arabska telewizja satelitarna Al-Dżazira opublikowała raport, w którym poinformowała, że przeprowadzone przez szwajcarskie laboratorium w Lozannie analizy próbek z ciała Jasira Arafata podtrzymały hipotezę, że jego śmierć mogła być wynikiem otrucia polonem 210. Substancją, którą otruty został między innymi Aleksandr Litwinienko!

B… jak Bell Burnell (Jocelyn Bell Burnell)

Od 1901 do 2019 roku Nagrody Nobla zostały przyznane 923 laureatom i 37 organizacjom. Spośród zwycięzców tylko 54 Noble trafiły w ręce kobiet. I to wywoływało i wywołuje twierdzenia, że komitety szwedzki i norweski przeoczają dokonania kobiet. 

Jedna z prawdopodobnie najbardziej znanych wpadek dotyczyła właśnie brytyjskiej astronom Jocelyn Bell Burnell. Jako doktorantka, pracująca pod kierunkiem Antony’ego Hewisha - Jocelyn Bell jako pierwsza zaobserwowała pulsary. Za to odkrycie Hewish (wraz z Martinem Ryle’em) otrzymał w 1974 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki; jej samej Nagrody Nobla nie przyznano. Choć artykuł w "Nature", opisujący odkrycie pierwszego pulsara miał pięciu autorów, którzy wchodzili w skład zespołu. Jako pierwszy autor został podany Hewish, Bell figurowała na miejscu drugim. Sama Bell Burnell, opisując okoliczności odkrycia, wskazuje jednak, że większa część odpowiedzialności naukowej spoczywała na Hewishu jako promotorze doktoratu, zatem to on powinien być wyróżniony.

C… jak combo (Henry Kissinger/Le Duc Tho)

Pokojowe combo Henry Kissinger - Le Duc Tho. Amerykanin i Wietnamczyk w 1973 roku otrzymali pokojową nagrodę Nobla. 

Jedna z najbardziej kontrowersyjnych decyzji Komitetu Noblowskiego w historii! W proteście dwóch członków Komitetu zrezygnowało w 1973 roku z członkostwa, po raz pierwszy w historii nagrody. Dwóch laureatów, dwie strony świata.

Kissinger - doradca ds. bezpieczeństwa narodowego oraz sekretarz stanu podczas prezydentury Richarda Nixona oraz Geralda Forda. Uważany za jednego z głównych architektów światowej polityki odprężenia (obok m.in. Richarda Nixona, Charles’a de Gaulle’a czy Willy’ego Brandta), dzięki której w dużej mierze zakończono zimną wojnę. Ale też współodpowiedzialny za obalenie demokratycznie wybranego prezydenta Chile - Salvadora Allende i dojście do władzy junty generała Augusto Pinocheta. Walnie przyczynił się do rozpoczęcia tajnego i w świetle prawa międzynarodowego nielegalnego bombardowania Kambodży podczas wojny w Wietnamie. Zwolennik polityki realnej, którego wielu politologów uznaje za najlepszego sekretarza stanu USA w historii, a wielu obrońców praw człowieka oskarża Kissingera o zbrodnie wojenne.

Wietnamczyk - Le Duc Tho, który wraz z Kissingerem podzielił nagrodę pokojową za pracę na rzecz zakończenia wojny w Wietnamie to współtwórca Indochińskiej Partii Komunistycznej. Uczestniczył w wojnie wyzwoleńczej przeciwko Francji, zakończonej w 1954 roku. Potem przez ponad 40 lat był członkiem Biura Politycznego Komunistycznej Partii Wietnamu (do 1986 roku). W okresie wojny wietnamskiej dowodził armią partyzancką w południowym Wietnamie, aż do zakończenia wojny w 1975 roku. Nobla nie przyjął, uzasadniając to faktem, że w jego kraju "pokój nie został jeszcze ustanowiony".

D… jak duet (Le Duc Tho/Jean-Paul Sartre)

Nagroda Nobla w powszechnej opinii uważana jest za zaszczyt, ale dwóch zwycięzców dobrowolnie odmówiło jej przyznania. Wspomniany Wietnamczyk Le Duc Tho w roku 1974 i 10 lat wcześniej pisarz, eseista, filozof Jean-Paul Sartre.

Francuz odmawiał przyjęcia wszystkich oficjalnych nagród, w tym literackiego Nobla z 1964 roku za autobiograficzną powieść "Słowa" ("Les Mots"). Według Sartre’a żaden człowiek nie powinien być "uwieczniony" za życia. I dokładnie tak samo odmówił przyjęcia Legii Honorowej i profesury w Collège de France. Te zaszczyty, zdaniem Sartre’a, "ograniczyłyby jego wolność". A Francuz godząc egzystencjalizm z marksizmem i "Krytyką dialektycznego rozumu", nałogowo mieszał też alkohol z amfetaminą (corydrane).

E… jak Erwin (Erwin Schroedinger)

Jeden z twórców teorii kwantowej Erwin Schroedinger - austriacki fizyk teoretyk, jeden z twórców mechaniki kwantowej. W 1933 roku został uhonorowany wraz z Paulem Dirakiem Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki za "odkrycie nowych, płodnych aspektów teorii atomów i ich zastosowanie". I ta "płodność" ciągnęła się za Schroedingerem po Europie. Był nieprawdopodobnym kobieciarzem. Kiedy przenosił się z Berlina do Oksfordu, zabrał ze sobą jedną ze swoich kochanek, którą od dawna traktował jak drugą żonę. Wywołało to wielkie poruszenie, bo - jak pisał Walter Moore, biograf uczonego - "w tym czasie w Oksfordzie źle było mieć jedną żonę, a dwie - to było niesłychane". Ale laureatowi Nobla uszło to bezkarnie...

F… jak fotograf

W listopadzie 2017 roku 18 kobiet oskarżyło o molestowanie seksualne Jeana-Claude’a Arnaulta, urodzonego we Francji szwedzkiego fotografa, a jednocześnie męża byłej już członkini Akademii Szwedzkiej Katariny Frostenson. To wystarczyło, żeby aż siedmioro członków Akademii na znak protestu zrezygnowało ze swych funkcji. A gdy pojawił się odprysk skandalu głoszący, jakoby Frostenson była źródłem przecieków dotyczących nazwisk kilku laureatów (w tym - jak informował szwedzki dziennik "Dagens Nyheter" - Wisławy Szymborskiej). Przyszłość literackiego Nobla zawisła na bardzo cienkim włosku. 

Skutkiem skandalu było nieprzyznanie w zeszłym roku literackiego Nobla. Potem Akademia Szwedzka dokonała rachunku sumienia. I znów jest gotowa przyznawać nagrodę. A nawet przyznała dwie, za 2018 i 2019 rok - Oldze Tokarczuk i Peterowi Handke.

G... jak Gerechtigkeit (Peter Handke)

"Gerechtigkeit für Serbien" czyli "Sprawiedliwość dla Serbii". "Eine winterliche Reise zu den Flüssen Donau, Save, Morawa und Drina" - wizyta Petera Handkego na Bałkanach w 1996 roku zaowocowała relacją o takim właśnie tytule "Podróż zimowa nad Dunaj, Sawę, Morawę i Drinę". Tegoroczny austriacki laureat nagrody Nobla Serbów przedstawił w tej relacji jako ofiary wojny domowej. 

Krytycy uznali Handkego za obrońcę prawicowego serbskiego nacjonalizmu. Kiedy w 2005 roku serbski prezydent Slobodan Milošević został postawiony przed trybunałem ONZ w Hadze, powołał pisarza jako świadka obrony. Ten odmówił, ale swoje poglądy zawarł w głośno komentowanym eseju, którego podtytuł brzmi: "Zakamuflowana wypowiedź świadka w procesie przeciwko Slobodanowi Miloševićowi". Mimo tych kontrowersji Peter Handke otrzymał 10 października 2019 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. W uzasadnieniu Akademii Szwedzkiej czytamy, że pisarz został nagrodzony: "za sugestywną pracę, która z lingwistyczną pomysłowością eksploruje peryferie i swoistość doświadczenia ludzkiego". 

Przypomnijmy w 1999 roku na znak solidarności i niezgody na bombardowania w dawnej Jugosławii Handke przyjechał na Bałkany. Interwencję NATO nazwał atakiem, a tych, którzy zbombardowali i zabili tysiące ludzi, "nie pasującymi do Europy i planety Ziemia". Austriak negował też ludobójstwo podczas masakry w Srebrenicy, a Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii uznał za twór nielegalny.

Jednocześnie ten sam Peter Handke był również przeciwny przyznawaniu Literackiej Nagrody Nobla. Wzywał do jej zniesienia, nazywając ją "fałszywą kanonizacją" autora, która "nic nie przynosi czytelnikowi". Przed samą ceremonią wręczenia tegorocznych zmienił jednak zdanie, mówiąc, że "dziś nie myśli już w ten sposób"...

H… jak Hitler! (Adolf Hitler)

Adolf Hitler także był nominowany do pokojowej nagrody Nobla. "Niżej podpisany niniejszym pozwala sobie z szacunkiem zasugerować, by Pokojowa Nagroda Nobla za rok 1939 została przyznana Kanclerzowi Rzeszy Niemieckiej Adolfowi Hitlerowi" - tak napisał 27 stycznia 1939 roku w liście do norweskiego komitetu noblowskiego szwedzki parlamentarzysta Erik Gottfrid Christian Brandt. List był przewrotny, pełen ironii, bo autor nie traktował swojej propozycji poważnie. Brandt zaprotestował w ten sposób przeciwko pomysłowi, by pokojowego Nobla dostał brytyjski premier Neville Chamberlain. 

We wrześniu 1938 roku wspomniani Hitler, Chamberlain, a także premierzy Francji i Włoch podpisali tzw. układ monachijski, przyznający Niemcom bez walki część Czechosłowacji. Chamberlain szczycił się później, że w Monachium uratował pokój. Wielu w Europie także w Hitlerze widziało wówczas przywódcę dążącego do porozumienia między narodami. Nominacja do pokojowego Nobla dla Führera została jednak wycofana 1 lutego 1939 roku. To był szwedzki żart, ale nominacje dla radzieckiego przywódcy Józefa Stalina w 1945 i 1948 żartem już nie były.

Komitet noblowski z Hitlerem miał na pieńku. W listopadzie 1936 roku pokojową nagrodę Nobla otrzymał Carl von Ossietzky - niemiecki dziennikarz i pacyfista, więziony przez nazistów w obozach koncentracyjnych. Werdykt doprowadził Hitlera do furii. Wściekły dyktator zdecydował, że w przyszłości żaden obywatel Rzeszy nie będzie mógł przyjąć Nobla. I od 1937 roku do wybuchu II wojny światowej w III Rzeszy przyznawana była konkurencyjna Niemiecka Narodowa Nagroda za Zasługi dla Sztuki i Nauki. I tak Richard Kuhn (1938, chemia), Adolf Butenandt (1939, także chemia) i Gerhard Domagk (1939, fizjologia i medycyna) zostali zmuszeni do odmowy przyznania nagród Nobla. Swoje dyplomy i medale odebrali później, ale bez części finansowej nagród. 

I… jak idiotyzm

W historii nagrody Nobla nie brakowało takich wpadek jak z nominacją dla Hitlera. W 1935 roku do pokojowego Nobla nominowany był włoski dyktator Benito Mussolini. Jego kandydaturę zgłosił francuski profesor Gilbert Gidel. Pomysł szybko okazał się kompromitacją, bo w tym samym 1935 Włochy rozpoczęły krwawy podbój Etiopii. W trakcie działań wojennych użyty został m.in. gaz musztardowy.

Jak już napisaliśmy dwukrotnie do pokojowego Nobla nominowany był Józef Stalin. W 1945 roku uhonorowanie sowieckiego dyktatora proponował Halvdan Koht, były norweski minister spraw zagranicznych. Trzy lata później nominację ponowił Wladislav Rieger, profesor Uniwersytetu Karola w Pradze. Stalin miałby zostać wyróżniony "za wysiłki, by zakończyć II wojnę światową". O milionach ofiar radzieckiego tyrana nie było we wnioskach mowy...

J… jak jądro (Otto Hahn)

Niemiec Otto Hahn dostał nagrodę Nobla w 1944 roku za przeprowadzenie pierwszej reakcji rozszczepienia jądra atomu. Jest uważany za "ojca" współczesnej technologii jądrowej.

Podczas II wojny światowej Otto Hahn (i jego asystenci: Hans-Joachim Born, Siegfried Flügge, Hans Götte, Walter Seelmann-Eggebert) pracowali nad reakcjami rozczepienia jądra uranu. Do końca 1945 roku skompilowali listę 25 pierwiastków i około 100 udowodnionych przez nich izotopów. I choć nie zbudował dla Adolfa Hitlera bomby atomowej, III Rzesza korzystała z jego odkryć. Ponadto nagrodę Nobla dostał sam Hahn, z pominięciem pracującej z nim Lise Meitner - po zajęciu Austrii przez nazistowskie Niemcy Meitner musiała w 1938 roku, z powodu swego żydowskiego pochodzenia, wyemigrować do Danii.

K… jak kiła (Julius Wagner-Jauregg)

W 1927 roku medycznego Nobla otrzymał Julius Wagner-Jauregg, który opracował metodę leczenia kiły przy pomocy... wstrzykiwania zarazków malarii. Austriak łagodził objawy dementia paralytica (zapalenia mózgu obserwowanego w zaawansowanej kile, prowadzące do paraliżu i zmian osobowości), zakażając ludzi malarią. W tych czasach kiła była powszechna, wyniszczająca i nieuleczalna. Odkrycie Jauregga powitano więc entuzjastycznie, mimo że lecząc objawy jednej choroby, wpędzał pacjentów w inną! Wynalezienie penicyliny sprawiło, że ta wątpliwa metoda Austriaka odeszła w zapomnienie, a zaawansowana kiła stała się prawdziwą rzadkością.

L… jak Lenard (Philipp Eduard Anton von Lenard)

Philipp Eduard Anton von Lenard - niemiecki fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki z 1905 roku za pracę nad promieniowaniem katodowym. Był profesorem między innymi Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu. 

Ale Lenard w historii zapisał się jako zażarty antysemita i nacjonalista. Po przegranej przez Niemcy I wojnie światowej, traktacie wersalskim i powstaniu Republiki Weimarskiej, fanatyczny monarchista Lenard już od początku lat dwudziestych XX wieku przypisywał klęskę Niemiec "spiskowi żydowskiemu". Wprowadził pojęcie "fizyka aryjska", uczestniczył w badaniach nad skonstruowaniem niemieckiej bomby atomowej. W roku 1929 opublikował książkę "Große Naturforscher" ("Wielcy badacze natury"), w której pominął naukowców pochodzenia żydowskiego.

W roku 1936 wydał czterotomowy podręcznik "Deutsche Physik" ("Fizyka niemiecka"), w którym zwalczał stworzone przez Alberta Einsteina teorię względności i mechanikę kwantową jako naukę żydowską. Nawet swego asystenta Carla Ramsauera namawiał na zmianę pisowni imienia na starogermańskie Karl.

M… jak mózg i Moniz (Antonio Egas Moniz)

Portugalski neurolog Antonio Egas Moniz jest jedną z najbardziej intrygujących postaci w historii medycyny. O ile nie jest kwestionowane wynalezienie w 1927 roku angiografii, o tyle wynaleziona przez niego w 1935 roku lobotomia stała się czarną legendą psychiatrii. 

Pojawiły się nawet postulaty odebrania Monizowi medycznej nagrody przyznanej mu w 1949 roku. Portugalczyk rzeczywiście ponownie opisał lobotomię, pierwotnie wprowadzoną w 1888 roku przez szwajcarskiego psychiatrę Gottlieba Burckhardta. Rozpowszechnienia jednak tej metody, w tym jej nadużyć, dokonali głównie amerykańscy neurolodzy Walter Freeman i James Watts. Ta metoda "leczenia" psychicznie chorych polegająca na przecięciu połączeń nerwowych między czołowymi płatami mózgu a międzymózgowiem faktycznie uspokajała pacjentów, ale dziś uważana jest za zbrodnicze nadużycie. 

W latach 1939-1951 w USA przeprowadzono ponad 18 000 zabiegów, na świecie - dziesiątki tysięcy. Bardzo szybko zaczęto jej nadużywać. Rodziny pozbywały się w ten sposób trudnych w pożyciu krewnych, rządy - oponentów politycznych. W Japonii traktowano w ten sposób dzieci, których jedyną "winą" były słabe wyniki w szkole. 

Dopiero w latach 50. ukazały się prace stwierdzające, że zabieg pomaga tylko jednej trzeciej pacjentów, czyli jest tak samo skuteczny, jak... nierobienie zabiegu. 

Na gruncie kultury masowej lobotomię pogrążył film "Lot nad kukułczym gniazdem" (1975) Miloša Formana z Jackiem Nicholsonem w roli głównej. Wokół lobotomii obraca się również fabuła filmu "Wyspa tajemnic" Martina Scorsese.

Poza nauką Moniz był wyjątkowo barwną postacią, m.in. zasłużonym politykiem, ministrem spraw zagranicznych Portugalii. Proponowano mu nawet objęcie stanowiska prezydenta Portugalii. 

Osoba Moniza wymyka się czarno-białym ocenom. Pech polega na tym, że lobotomia została zastosowana przez ludzi, którzy nadużywając tej metody, rzeczywiście spowodowali tysiące indywidualnych tragedii. Natomiast bez kontrastowego obrazowania naczyń trudno wyobrazić sobie szpitalną współczesność. Moniz dał początek angiografii, tomografii komputerowej czy jądrowemu rezonansowi magnetycznemu.

N… jak nawozy (Fritz Haber)

I nagroda dla Fritza Habera. Ten urodzony we Wrocławiu chemik otrzymał Nobla w 1918 roku za syntezę amoniaku z azotu i wodoru. Jego badania umożliwiły produkcję nawozów azotowych. Ale nie tylko... 

Haber na zlecenie niemieckiego Sztabu Generalnego rozpoczął pracę nad wykorzystaniem chemii na potrzeby armii, przy czym konwencja haska z 1907 zabraniała stosowania broni chemicznej. Ale Haber traktował swoją pracę jako patriotyczny obowiązek. Mówił, że nauka w czasie pokoju należy do całego świata, a w czasie wojny musi służyć państwu. Podczas I wojny światowej był jednym z głównych organizatorów produkcji i zastosowania gazów bojowych przez armię niemiecką m.in. pod Langemark, Ypres i pod Bolimowem. Pod Ypres 1915 roku Haber osobiście nadzorował atak chemiczny. Notował spostrzeżenia objawów u konających żołnierzy. 

Zaangażowanie Habera w produkcję gazów bojowych doprowadziło do samobójstwa jego żonę Clarę Haber, która zastrzeliła się z jego służbowego pistoletu. Po I wojnie światowej, po odebraniu nagrody Nobla w 1918 roku Haber aktywnie działał w odbudowie niemieckiego przemysłu wojennego. Kontynuował prace w tajnej fabryce w pobliżu Wittenbergi. Stanął na czele Degesch - Niemieckiego Towarzystwa do Walki ze Szkodnikami. 

Szukał środków, którymi łatwo byłoby zabijać pchły, wszy i pluskwy, lęgnące się w magazynach czy ładowniach statków oceanicznych. To właśnie wtedy, w latach 20. XX wieku pod nadzorem Habera opracowano technologię produkcji cyklonu B, który chociaż początkowo był przewidziany jako środek do dezynfekcji i dezynsekcji, został później zastosowany przez Niemców w komorach gazowych podczas II wojny światowej. 

Haber pomagał też produkować iperyt Hiszpanii, która używała go w walce z powstańcami w Maroku. Jednocześnie próbował metodami elektrochemicznymi uzyskać złoto rozpuszczone w wodzie morskiej, by Niemcy mogły spłacić gigantyczne kontrybucje. Próby z uzyskaniem złota zakończyły się niepowodzeniem, miały jednak duże znaczenie naukowe (według wyliczeń badaczy zespołu Habera z 1923 roku w jednej tonie morskiej wody znajdowało się średnio 0,008 mg złota, co czyni wydobycie nieopłacalnym). 

Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w 1933 roku - Haber urodzony w rodzinie żydowskiej złożył rezygnację. Wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie dostał ofertę pracy na University of Cambridge. Miał też ofertę Chaima Weizmana (późniejszego pierwszego prezydenta Izraela) posady w tworzonym właśnie Instytucie Badawczym Daniela Sieffa. Stan zdrowia nie pozwalał mu jednak na tak daleką podróż. 

29 stycznia 1934 zmarł w Bazylei w Szwajcarii. Albert Einstein napisał o Haberze -  "Była to tragedia niemieckiego Żyda, tragedia wzgardzonej miłości"...

O… jak Obama (Barack Obama)

Barack Obama - prezydent USA nagrodzony pokojowym Noblem w 2009 roku tuż po pierwszych wygranych wyborach prezydenckich. Już wtedy pojawiły się głosy krytyki, że niczego jeszcze nie dokonał! Potem doszła do tego nieudolna polityka w kwestii Syrii i Libii, która pozwoliła zamienić je w gniazda terrorystów, a miliony ludzi wygnała z domów. Do tego amerykańskie ataki z użyciem dronów, nieliczące się z życiem cywilów. Obama nie zdecydował się też jako prezydent USA do przystąpienia do Traktatu Ottawskiego zakazującego stosowania min przeciwpiechotnych.

P… jak pytania (Harald zur Hausen)

W 2008 roku Harald zur Hausen otrzymał nagrodę Nobla z fizjologii i medycyny za odkrycie wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) i jego związku z rakiem szyjki macicy. Dzięki temu możliwe stało się opracowanie szczepionki obniżającej ryzyko zachorowania na ten nowotwór, jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet. 

Problem w tym, że firma, która produkowała szczepionki przeciwko HPV, sponsorowała witrynę internetową Nagrody Nobla. Ponadto dwóch członków panelu, który wybrał zur Hausena powiązanych było ze wspomnianą firmą farmaceutyczną. Chociaż nigdy nie ujawniono żadnych wykroczeń, postrzegany konflikt interesów spotkał się z ostrą krytyką...

R… jak romans (Maria Skłodowska-Curie)

Historia miłosna mogła zablokować drogę po drugiego już Nobla - Marii Skłodowskiej-Curie. Jurorom przeszkadzał romans owdowiałej Marii z żonatym francuskim naukowcem Paulem Langevinem. 

Gdy Madame Langevin dowiedziała się, że jej mąż i polska Noblistka mają tajne miejsce schadzek, wynajęła człowieka, który się tam włamał i ukradł miłosne listy. Pani Langevin postawiła ultimatum: albo kochankowie przestaną się spotykać, albo ona ujawni wszystko prasie. Na trzy dni przed otrzymaniem przez Marię Skłodowską-Curie drugiej nagrody Nobla, pani Langevin przekazała kompromitujące listy prasie. Gazety oszalały! Skłodowska-Curie była ukazywana jako kusicielka, która uwiodła kochającego męża i rozbiła rodzinę. W niektórych tytułach pojawiły się nawet plotki, że romans rozpoczął się za życia Piotra Curie! 

Większość artykułów była nieprawdziwa, jednak doprowadziły one do sytuacji, że  Komitet Noblowski poprosił Polkę, aby pozostała we Francji i nie przyjeżdżała do Sztokholmu, aby odebrać nagrodę! W obronie Marii Skłodowskiej-Cuire stanął Albert Einstein, który twierdził, że bez względu na oskarżenia, Polka powinna osobiście odebrać nagrodę!

Rezultatem tej afery obyczajowej były również dwa pojedynki honorowe. Powodem pierwszego było zasadność oskarżeń pani Langevin. Starcie odbyło się pomiędzy dwoma redaktorami konkurencyjnych gazet - panami Chervet i Daudet. Mężczyźni walczyli na szpady. Po zaciekłym pojedynku Daudet został ranny, ale panowie rozeszli się w zgodzie. Drugi pojedynek stoczyli Paul Langevin z Gustavem Tery, który nazwał tego pierwszego "prostakiem i tchórzem". Langevin zażądał pojedynku na pistolety. Jednak ten nie doszedł jednak do skutku, ponieważ Tery odmówił strzelania, uzasadniając to tym, że nie chciał być odpowiedzialny za śmierć - jak mówił - jednego z największych francuskich umysłów. Langevin stwierdził z kolei, że nie jest mordercą i nie będzie strzelał do bezbronnego mężczyzny, który opuścił pistolet. Rozgłos zakończył romans Marii Skłodowskiej-Curie z Paulem Langevinem. A Polka i tak wyjechała do Szwecji wbrew zaleceniom Komitetu Noblowskiego, przypominając: "Nagroda została przyznana za odkrycie radu i polonu. Uważam, że nie ma związku pomiędzy moją pracą zawodową a realiami życia prywatnego".

S… jak surfing (Kary B. Mullis)

Kary B. Mullis zmarł w sierpniu tego roku. Amerykański biochemik uważany za wynalazcę reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR), fundamentalnej dla biologii molekularnej techniki, pozwalającej na kopiowanie specyficznych sekwencji DNA. W 1993 roku nagrodzony chemicznym Noblem. Często przyznawał, że odkrycie reakcji łańcuchowej polimerazy zawdzięcza po części LSD... Publikację o PCR wysłał do brytyjskiego pisma "Nature", które... ją odrzuciło. Za to natychmiast opublikował ją największy konkurent Brytyjczyków - amerykański tygodnik "Science". Gdy wynalazek stał się popularny, macierzysta firma Mullis’a - Cetus sprzedała prawa do patentu szwajcarskiej firmie Hoffman-LaRoche za... 300 mln dolarów! To była wówczas najwyższa kwota zapłacona kiedykolwiek za patent. Po otrzymaniu Nobla w 1993 roku Mullis wycofał się całkowicie z nauki. Zajął się surfingiem i wrócił do LSD. Zasłynął też jako biegły w procesie O.J. Simpsona - zawodnika NFL oskarżanego o morderstwo. Dowodem w sprawie miały być m.in. badania DNA. Ku zaskoczeniu wszystkich, Mullis mówił o... wadach metody PCR, wrażliwości śladów na upływ czasu, możliwych zmianach w próbkach podczas laboratoryjnych analiz. Po jego wystąpieniu sąd nie dopuścił dowodu z DNA. Ostatecznie ława przysięgłych Simpsona uniewinniła.

T... jak Tum (Rigoberta Menchú Tum)

Rigoberta Menchú Tum - gwatemalska działaczka demokratyczna, obrończyni praw Indian. Sama jest Indianką z należącego do ludu Majów plemienia Quiché. Jej ojciec zginął podczas antyrządowego protestu w jednej z ambasad Gwatemali, brat został porwany i zamordowany w 1979 roku przez prawicowe szwadrony śmierci, a matka została porwana, pobita, zgwałcona i zamordowana przez żołnierzy rok później. W 1992 roku Tum została uhonorowana pokojową nagrodą Nobla. Ale 7 lat później David Stoll w książce "Rigoberta Menchú and the Story of All Poor Guatemalans" stwierdził, że niektóre zdarzenia opisane w autobiograficznej książce Menchú Tum "Ja, Rigoberta" z 1983 roku nigdy nie miały miejsca. Stoll przyznał jednocześnie, że nie nazwałby książki mistyfikacją, bo główne opisane tam fakty (śmierć najbliższych) istotnie miały miejsce. Sama autorka zarzuciła Stollowi "rasistowskie ukrywanie i wypaczanie zbrodni przeciwko Majom" i zaprosiła go do Gwatemali, by mógł obserwować przesłuchania podczas procesów o zbrodnie ludobójstwa. Później jednak sama przyznała, że w swej autobiografii zmieniła pewne fakty, co jednak w jej przekonaniu nie miało znaczenia dla istoty sprawy. Po ujawnieniu niezgodności niektórych opisanych w autobiografii wydarzeń ze stanem faktycznym pojawiły się głosy, by odebrać autorce Nagrodę Nobla. Norweski Komitet jednakże wniosek taki odrzucił. Tu przypomnijmy, że sam za nagrodę był głośno krytykowany - w opinii wielu komentatorów Komitet posłużył się tzw. kluczem noblowskim - w przypadku tej nagrody zwrócono uwagę na prawa Indian w 500-rocznicę pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba.

W… jak Włoch (Enrico Fermi)

Enrico Fermi w 1938 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za badania, mające na celu "odkrycie nowych substancji promieniotwórczych... i odkrycie selektywnego działania spowolnionych neutronów". Przeoczył jednak zjawisko o wielkim znaczeniu.

Podczas systematycznych prób napromieniowywania różnych pierwiastków, Fermi zbombardował spowolnionymi neutronami również uran. Nieuchronnie doprowadziło to do rozszczepienia jądrowego, ale Włoch uważał, że doszło do powstania pierwiastków transuranowych i odbierając nagrodę, w swoim przemówieniu nawiązał do rzekomego wyprodukowania przez siebie pierwiastków o liczbach atomowych 93 i 94, które nazwał ausonium i hesperium. Tymczasem już w 1938 roku Otto Hahn i Lise Meitner jako pierwsi zdali sobie sprawę, że w tego rodzaju reakcjach dochodzi do rozszczepienia jądra atomowego. Zdaniem ekspertów nagroda i tak się Włochowi należała za jego wcześniejsze i późniejsze odkrycia...

X..Y..Z

Ciąg dalszy nastąpi. Kolejne Noble w przyszłym roku. Niezależnie od kontrowersji i wątpliwości, które nagroda wzbudza, decyzje Komitetu Noblowskiego podkreślamy - są nieodwołalne!

Zobacz również:

Alfred Nobel: Od chłopca z zapałkami do najbogatszego wagabundy Europy