Christian Zervos στο Μουσείο Μπενάκη: Ένας μεγάλος Έλληνας στην σημαντικότερη έκθεση του 2020

Ο Κριστιάν Ζερβός μεσουράνησε στην ακμή του μοντερνισμού ως εκδότης, κριτικός τέχνης και συλλέκτης τέχνης. Ωστόσο, λίγοι στην Ελλάδα γνωρίζουν την τεράστια επίδραση που είχε στην εποχή του και στο Παρίσι αυτός ο σπουδαίος Έλληνας. Τον Δεκέμβριο στο Μουσείο Μπενάκη θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε μια μεγάλη έκθεση για τη ζωή και το έργο του.

Με τον τίτλο «Christian Zervos & Cahiers d'Αrt - H αρχαϊκή στροφή» το Μουσείο Μπενάκη, η Γαλλική Σχολή Αθηνών και το Μουσείο Zervos (Musée Zervos στο Vézelay της Γαλλίας) οργανώνουν τον Δεκέμβριο του 2019 μια έκθεση αφιερωμένη στο πρόσωπο και στο έργο του Christian Zervos, την οποία η LifΟ έχει τη χαρά να παρουσιάσει τώρα, πρώτη και κατ' αποκλειστικότητα. Βασικός στόχος της έκθεσης είναι να συστήσει στο ελληνικό κοινό μια προσωπικότητα ελληνικής καταγωγής, που εδώ παραμένει λίγο έως πολύ «αγνοημένη», σε σύγκριση με την αναγνώρισή της στη Γαλλία και διεθνώς.

Ο Zervos υπήρξε, επίσης, ο άνθρωπος που συνέδεσε την Ελλάδα με την αιχμή της αρχιτεκτονικής σκέψης του μεσοπολεμικού μοντερνισμού και τον κύριο εκφραστή της, που ήταν ο Le Corbusier, ως τον κατεξοχήν τόπο όπου τα ιδεώδη του σπουδαίου αυτού ρεύματος είχαν πραγματωθεί ήδη με αδιαμφισβήτητη επιτυχία μέσα από το παρελθόν και το παρόν της εντόπιας δόμησης και πολεοδομίας. Γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1889. Μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια, όπου μετανάστευσε η οικογένειά του, και έφτασε στο Παρίσι για σπουδές Φιλοσοφίας στη Σορβόννη. Το 1918 υποστήριξε εκεί τη διδακτορική του διατριβή με θέμα τον βυζαντινό λόγιο και πανεπιστήμονα Μιχαήλ Ψελλό.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, ο Zervos συνδέθηκε φιλικά με τον Ρουμάνο φοιτητή αρχιτεκτονικής Jean Badovici και κατοπινό συνεργάτη της Eileen Gray. Χάρη σ' αυτόν, το 1923, και αφού μέχρι τότε έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού, ο Zervos βρήκε δουλειά στον εκδοτικό οίκο βιβλίων τέχνης του Albert Morancé. Δούλεψε ως γραμματέας σύνταξης του τριμηνιαίου περιοδικού τέχνης «L' art d' aujourd'hui» και αργότερα διηύθυνε την εξαμηνιαία έκδοση «Les arts de la maison», που σκοπό είχε να γνωρίσει στο φιλότεχνο κοινό τη σύγχρονη τέχνη της εποχής. Κι έτσι, αφού μαθήτευσε εκεί επί τρία χρόνια, ο Christian Zervos λάνσαρε το 1926, σε ηλικία 37 ετών, τη δική του επιθεώρηση τέχνης με τον φοβερό τίτλο «Cahiers d'Αrt», που σημαίνει «Τετράδια Τέχνης». Και αυτή εκδιδόταν συνέχεια μέχρι το 1960, με διετή διακοπή κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η έκθεση θα διερευνά το πώς, σε διεθνές επίπεδο και υπό το πρίσμα των ιδεών του μοντερνισμού, σπουδαίοι καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες της εποχής προσλάμβαναν τον «πριμιτιβισμό της Μεσογείου» και ανάλογα θα ανιχνεύει την εδώ πρόσληψη του μοντέρνου κινήματος

Στο περιοδικό του φιγουράρουν αναλύσεις αισθητικής και κριτικές τέχνης που απλώνονται από το φάσμα της προϊστορίας μέχρι την τότε σύγχρονη τέχνη. Επρόκειτο για μια «επιθεώρηση» αυτού του είδους θεμάτων που εξέδιδε ένας άνθρωπος μόνος του, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα εκδότης, διευθυντής έκδοσης, μακετίστας, αρχισυντάκτης και ο κύριος συντάκτης ύλης. Αυτή η τόσο προσωποπαγής συνθήκη ερμηνεύει, κατά κάποιον τρόπο, τη μακροβιότητα του περιοδικού και την εντυπωσιακή ομοιογένειά του σε ό,τι αφορά το εκδοτικό στίγμα του, τη θεματογραφία του και τη θέση του απέναντι σ' αυτήν.

Tα «Cahiers d'Αrt» απέκτησαν κύρος επειδή παρουσίαζαν καίρια κείμενα χωρίς την ελαφρότητα ή την προχειρότητα της δημοσιογραφικής γραφής, αλλά ταυτόχρονα και χωρίς να αυτοπαγιδεύονται σε λόγο ακαδημαϊκό. Κάθε τεύχος ήταν αποτέλεσμα δουλειάς προμελέτης που οδηγούσε σε μια ισορροπία ως προς την ποικιλία των θεμάτων, τα οποία κάλυπταν ουσιαστικά δύο θεμελιώδεις πόλους, τη σύγχρονη τέχνη και την αρχαιολογία, αποδίδοντας ειδικό βάρος στην αρχαιολογία των προϊστορικών περιόδων και ειδικότερα εκείνων της Ελλάδας.

Επιπλέον, είχαν γραφιστικό ενδιαφέρον, καθώς οι σελίδες τους ήταν «ευάερες και φωτεινές», με εκλεκτή εικονογράφηση, προσεκτικά πλαισιωμένη. Ο Zervos έκανε παραγγελίες φωτογραφικών ρεπορτάζ εντός των εργαστηρίων καλλιτεχνών με φωτογραφίσεις έργων τους που σήμερα θεωρούνται κλασικά του είδους, όπως η περίφημη φωτογράφιση του ατελιέ του Giacometti, το 1932, ή η παρουσίαση της εξέλιξης, μέρα με τη μέρα, της «Guernica» του Picasso, ενόσω εκείνος ακόμα δούλευε το έργο και με φωτογράφο την Dora Maar.

Η σημασία που αποκτούσε ως μέσο η φωτογραφία στις εκδόσεις των «Cahiers d'Αrt» ήταν κάτι το εντελώς καινοφανές και αυτό είχε τεράστια διεθνή απήχηση. Η έκδοση του περιοδικού έγινε τελικά η καλύτερη πρέσβειρα στο εξωτερικό όχι μόνο της τέχνης στη Γαλλία αλλά και του τρόπου με τον οποίο το Παρίσι υποδεχόταν και αντιμετώπιζε τη σύγχρονη τέχνη. Ωστόσο, η έκθεση «Christian Zervos & Cahiers d'Αrt - H αρχαϊκή στροφή», η οποία είναι η πρώτη που οργανώνεται εδώ για εκείνον, επιδιώκει να φωτίσει και τους δεσμούς του Zervos, ο οποίος ήταν Γάλλος πολίτης από το 1927, με τη γενέτειρά του, την Ελλάδα, και τις δικές του αναφορές σ' αυτήν.

Η έκθεση συνδέεται άμεσα με το ερευνητικό πρόγραμμα της Γαλλικής Σχολής Αθηνών με τίτλο «Christian Zervos au miroir de la Grèce » (βλ. «Ο Christian Zervos στον καθρέφτη της Ελλάδος»), το οποίο διεξάγεται από το 2017 με τη συνεργασία ομάδας ερευνητών που δραστηριοποιούνται στη Γαλλία και στην Ελλάδα. Η «αρχαϊκή στροφή» στον τίτλο δεν αναφέρεται μόνο στη θεματογραφία του περιοδικού σχετικά με την προϊστορική και αρχαϊκή περίοδο του πολιτισμού αλλά και στα βιβλία που εξέδωσε ο Zervos (από τον εκδοτικό οίκο του, που ήταν ομώνυμος του περιοδικού του), ξεκινώντας από το πρώτο, με αντικείμενο μια επισκόπηση της ελληνικής τέχνης και τίτλο L' art en Grèce, des temps préhistoriques au début du XVIIIe siècle (Η τέχνη στην Ελλάδα από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι την αρχή του 18ου αι.). Το βιβλίο αυτό παρουσιάστηκε τότε ως «ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για την κατανόηση της σύγχρονης τέχνης», που προοριζόταν «για τους καλλιτέχνες και τους ποιητές».

Η έκθεση θα διερευνά το πώς, σε διεθνές επίπεδο και υπό το πρίσμα των ιδεών του μοντερνισμού, σπουδαίοι καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες της εποχής προσλάμβαναν τον «πριμιτιβισμό της Μεσογείου» και ανάλογα θα ανιχνεύει την εδώ πρόσληψη του μοντέρνου κινήματος, καθώς και τον αντίκτυπό της στην πνευματική ζωή της εποχής και στο κεφαλαιώδες ζήτημα/αίτημα της «ελληνικότητας». Παράλληλα, θα παρουσιαστούν 60 σημαντικά έργα από τη συλλογή του Zervos που ανήκουν πλέον στο μουσείο και φέρουν το όνομά του. Πρόκειται για έργα των Matisse, Mirό, Picasso, Laurens, Calder, Lam, Kandinsky, Γκίκα, Σκλάβου, Giacometti, Brancusi κ.ά., τα οποία θα ταξιδέψουν για πρώτη φορά από το Vézelay της Βουργουνδίας, προκειμένου να εκτεθούν στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς.

Info

Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Γαλλικής Πρεσβείας στην Αθήνα και η επιμέλειά της είναι του Christian Derouet, ιδρυτικού διευθυντή του Μουσείου Zervos στο Vézelay, του Alexandre Farnoux, διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, και της Πολύνας Κοσμαδάκη, επιμελήτριας μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης στο Μουσείο Μπενάκη. Θα διαρκέσει από 10/12/2019 έως 1/3/2020.

Μέγας Δωρητής της έκθεσης είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.