Η ιστορία του κορσέ

Ήταν για αιώνες το απόλυτο εξάρτημα της γυναικείας ομορφιάς, αν και αποτελούσε κανονικό όργανο βασανισμού. Κράμπες, δύσπνοιες και λιποθυμίες αποτελούσαν καθημερινό φαινόμενο για τις γυναίκες που έσφιγγαν την μέση τους τόσο δυνατά ώστε να μειώνουν ακόμα και μέχρι είκοσι εκατοστά. Τον κατάργησε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.

Οι γυναίκες ξέρουν καλά πως αν κρατήσουν προφυλαγμένα στην ντουλάπα τα φορέματα τους, μετά από έναν κύκλο δέκα περίπου χρόνων θα ξανάρθουν στη μόδα. Αυτή ανακύκλωση είναι νόμος στην βιομηχανία της μόδας, όμως υπάρχουν και εξαρτήματα που έγραψαν θυελλώδη ιστορία στον κόσμο της γυναικείας ομορφιάς και δεν θα ξαναεμφανιστούν ποτέ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο κορσές. Επί αιώνες ήταν το απόλυτο εξάρτημα για κάθε γυναίκα που ήθελε να θεωρείται όμορφη, αφού ειδικά στις ανώτερες τάξεις το ίσιο φόρεμα θεωρούνταν συνώνυμο της ασχήμιας και της κακογουστιάς.

Καταργήθηκε γύρω στη δεκαετία του 1920 και δεν επανήλθε ποτέ, διότι οι γυναίκες που τον φορούσαν, τον θεωρούσαν όργανο βασανισμού. Ποτέ άλλοτε η παροιμία «μπρος στα κάλλη, τι είναι ο πόνος» δεν βρήκε τόσο καίρια εφαρμογή όσο στον κορσέ που είναι λέξη γαλλική. «Πανοπλίες, ασπίδες, περιλαίμια, κορσέδες, μπανέλες, κορδόνια, επωμίδες, χειρίδες, πόρπες από φτερά… αχ, γυναίκες, αυτοί οι θωρακοφόροι της ηδονής, που τους αρμάτωσαν απ’ τα χαράματα στιβαρές καμαριέρες» έγραφε ο Γάλλος συγγραφέας Ζακ Κοκτώ την περίοδο του μεσοπολέμου, αναφερόμενος στα μαρτύρια των γυναικών για να νιώσουν ομορφότερες και πιο επιθυμητές.

Τότε βέβαια, ο περιβόητος γυναικείος κορσές είχε μπει ανεπιστρεπτί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, η κεντρική Ευρώπη όμως είχε ακόμα ισχυρότατη την ανάμνηση της διαμάχης ανάμεσα στους υποστηρικτές και τους πολέμιους αυτού του βασανιστικού εξαρτήματος που εξουθένωσε γενιές γυναικών στην καθημερινότητα τους.

Αυτή η τρομερή μόδα που υποχρέωνε τις γυναίκες να περιορίζουν την μέση τους στα 50 ή 60 εκατοστά, ακόμα κι αν φυσιολογικά ήταν 70 ή 80 εκατοστά, κράτησε πάνω από δυο αιώνες. Το αόρατο εξάρτημα που το επιτύγχανε αυτό ήταν ένας υφασμάτινος ή φτιαγμένος από καουτσούκ κορσές, ενισχυμένος με κάθετες ξύλινες ή μεταλλικές μπανέλες, που δενόταν με την βοήθεια κάποιου τρίτου στην πλάτη με κορδόνια. Πάνω και κάτω από την στενότατη «μέση σφίγγας» όπως λεγόταν στην ορολογία της μόδας, προβάλλονταν το πλούσιο μπούστο της ή τα ολοστρόγγυλα οπίσθια της.

Όμως η γυναίκα, σφιγμένη σαν κατάδικος, ήταν αδύνατο να αναπνεύσει και να κινηθεί άνετα. Κράμπες και μουδιάσματα την ακολουθούσαν, λιποθυμικά επεισόδια ήταν σε ημερήσια διάταξη ειδικά τις ζεστές μέρες. Ιατρικοί σύλλογοι από τα μέσα του 18ου αιώνα άρχισαν να τον παρομοιάζουν με τον ακρωτηριασμό των ποδιών στις Κινέζες ή με τον χαλκά που έβαζαν στον λαιμό των γυναικών στην Ζανζιβάρη. Ο Ναπολέων χαρακτήριζε τον κορσέ «δολοφόνο της φυλής», ο Ερρίκος Δ’ της Αγγλίας και ο Λουδοβίκος ΙΔ’ της Γαλλίας τον είχαν καταδικάσει. Άδικος κόπος, ο κορσές άντεχε.

Στις πρώιμες φεμινιστικές οργανώσεις της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής που βρήκαν στον κορσέ έναν βασικότατο εχθρό, απαντούσε το 1899 ο πρόεδρος των εμπόρων κορσέδων της Γαλλίας γράφοντας: «Πως μια χαριτωμένη γυναίκα θα απαρνηθεί τη χάρη του φύλλου της, αποδοκιμάζοντας ένα από τα ασφαλέστερα όπλα γοητείας της, τον κορσέ, που προβάλλει τις τολμηρές καμπύλες και καλύπτει τις ατέλειες του σώματος; Σήμερα στην Γαλλία υπάρχουν 35 εκατομμύρια κορσέδες και οι βιομηχανίες κορσέδων απασχολούν 20.000 εργάτες και εργάτριες. Πρέπει λοιπόν να καταστραφεί μια από τις ανθηρότερες γαλλικές βιομηχανίες;»

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι διαμαρτυρίες κατά του κορσέ πήραν την μορφή χιονοστιβάδας, ενώ οι σοβαροί άνδρες στην ερώτηση «γιατί επιβάλετε αυτή τη μόδα στις γυναίκες σας» απαντούσαν: «Εμείς επιβάλλουμε αυτό το γελοίο ντύσιμο; Αυτές μόνες τους το επιλέγουν.» Βεβαίως, οι γενικές αισθητικές αντιλήψεις μιας κοινωνίας δεν είναι άμοιρες των δομών εξουσίας και κοινωνικής οργάνωσης της. Όσο η γυναίκα ήταν έξω από την παραγωγή και επιβίωνε οικονομικά δίπλα στον άνδρα και χάρις στον άνδρα, η μοίρα της ήταν να θεωρείται όργανο ηδονής και τεκνοποίησης, με ότι αυτό συνεπαγόταν και στην αισθητική. Όσο η γυναίκα παρέμενε μακριά από τους μηχανισμούς εξουσίας και πνευματικής κυριαρχίας, ήταν λογικό να θεωρείται ένα ρηχό και επιπόλαιο πλάσμα.

Γι αυτό και τον κορσέ δεν τον σάρωσαν ούτε οι φωνές των φεμινιστριών, ούτε οι διαμαρτυρίες των γιατρών. Όταν ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος του 1870 και ο πρώτος παγκόσμιος έστειλε υποχρεωτικά τις γυναίκες στο χωράφι και στο εργοστάσιο διότι οι άντρες ήταν στο μέτωπο, αυτές τον εγκατέλειψαν αυτομάτως. Η εργάτρια και η αγρότισσα δεν θα έσφιγγαν με μπανέλες και κορδόνια τη μέση τους για να δουλέψουν, ειδικά όταν δεν υπήρχαν άντρες να τις δουν και να τις κρίνουν. Όταν τα αρσενικά γύρισαν απ’ τα μέτωπα, βρήκαν πλέον γυναίκες που είχαν άποψη τουλάχιστον για το σώμα τους.

Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.