معرفی مسجد عبدالله خان دوم در قرقیزستان

به گزارش خبرنگار مهر، تعداد آثار تاریخی اصیل در شهر اوش واقع در جنوب قرقیزستان زیاد بوده است. پس از کمپین دین زدایی عمومی در سال های ۱۹۶۰ میلادی کمتر آثاری در این شهر حفظ شده است. مسجد جامع عبدالله خان دوم که در نیمه قرن ۱۶ میلادی در دامنه شمال شرقی کوه سلیمان ساخته شده بود یکی از این آثار است. دو نوع از این آثار معماری در دره فرغانه سالم مانده است. یکی از آنها مسجد جامع اوش و دیگری مدرسه دینی در روستای ناوگیلم در شهرستان اسفره تاجیکستان است.

مسجد عبدالله خان دوم را در منطقه جنوب قرقیزستان رباط می نامند. در سده میانی در حواشی خانات بخارا اینگونه مساجد نقش دژ و کاروانسرا را ایفا می کردند.. همچنین در آسیای مرکزی به حواشی شهرهای دوره سده میانی که معمولا متشکل از دژ، شهرستان و رباط بودند؛ «رباط» می گفتند.

عبدالله دوم (۱۵۹۸-۱۵۳۴) یکی از اعضای برجسته سلسله شیبانی بوده است که این سلسله در طول صدها سال بر خانات بخارا حکمرانی می کردند. عبدالله دوم در شهر آفرین کند واقع در استان سمرقند در خانواده اسکندر شیبانی به دنیا آمده بود.

در سال ۱۵۸۳ پس از وفات پدرش حاکم خانات بخارا شد. وی در سال های اول حکومتش لشکرکشی های چندی داشته است. از سال های ۱۵۸۴ الی ۱۵۸۸ م. بر سرزمین های وسیعی از جمله بدخشان، راسان، کاشغر، ترکستان و خانات بخارا غلبه کرد.

عبدالله خان دوم توجه ویژه ای به ساخت مدارس دینی، مساجد، کاروانسراها، آب انبارها و پل ها داشت. در زمان حکومت وی مجموعه زیبای معماری «خوش» متشکل از دو مدرسه در شهر بخارا ساخته شد. ساختمان اول به نام مادر خان «مادری» و ساختمان دوم هم  به نام خودش نامگذاری شده بود.

مسجد جامع عبدالله خان دوم در محله قدیمی شهر اوش در نزدیکی کتابخانه تقتوقول واقع شده است. باستان شناسان معتقدند که این مسجد در محل مسجد جوزا (قرن ۱۵ م.) ساخته شده است که در کتاب تاریخی معروف بابرنامه به آن اشاره شده است.

نمای اصلی این مسجد معطوف به شرق است. مسجد به شکل مستعطیل در ابعاد ۱۶ در ۲۷ متر ساخته شده است. ارتفاع سالن اصلی مسجد ۱۲ متر می باشد. این مسجد هفت خروجی داشت که پنج خروجی در ضلع شرقی و دو خروجی در ضلع غربی آن مستقیم به دامنه کوه سلیمان می رسید. برای ساخت این مسجد آجر مخصوص با ترکیب از گچ استفاده شده است.

ولادیمر نوسف معمار شناخته شده قرقیزستان معتقد بود که این مسجد به سبک خاص فرغانه احداث شده است. در سال های اولیه حکومت شوروی این مسجد هنوز فعالیت داشت اما در سال ۱۹۳۰ تبدیل به خوابگاه کارگری شده بود. در سال های جنگ جهانی دوم این مسجد به عنوان کارگاه تولید پشم استفاده می شد.

اما در دوره حساس در سال های ۱۹۴۴-۱۹۴۳ حکومت شوروی تصمیم گرفت این مسجد را موقتا به روحانیت مسلمان و مسیحی واگذار نماید.

سپس در سال ۱۹۶۳ طی کمپین ضد دینی دولت شوروی این مسجد را دوباره از مومنان گرفتند و تبدیل به موزه کردند. در سال ۱۹۹۰ بخش دیگر از ساختمان را به آن اضافه کردند و در آن  موزه تاریخ و منطقه شناسی اوش تاسیس نمودند. اما سپس مجددا به مومنان برگرداندند و اکنون این مسجد جزء مساجد فعال در شهر اوش می باشد.