Kamer onderzoekt strafvervolging Menno Snel en ambtenaren om toeslagenaffaire

De Tweede Kamer onderzoekt of staatssecretaris Menno Snel (Financiën) en zijn ambtenaren strafrechtelijk kunnen worden vervolgd in de toeslagenaffaire, waarin door de Belastingdienst jarenlang onrechtmatig is gehandeld. Het is zeer uitzonderlijk dat de Kamer zoiets onderzoekt.

Dit blijkt uit een vertrouwelijke notitie van de griffie van de Tweede Kamer, waarover RTL Nieuws en Trouw beschikken. Het gaat om mogelijke ambtsmisdrijven als machtsmisbruik, het handelen in strijd met de wet en knevelarij. Dit laatste betekent het willens en wetens geld opeisen bij burgers, terwijl zij dat niet verschuldigd zijn. Dit is gebeurd rond het stopzetten en terugvorderen van toeslagen voor kinderopvang, terwijl burgers er wel recht op hadden.

De notitie – van gisteren – 28 november - is gemaakt op verzoek van de vaste Kamercommissie van Financiën, naar aanleiding van het advies van de commissie-Donner over de ontspoorde fraudejacht bij toeslagen voor kinderopvang. 

Lees ook: Ambtenaren Belastingdienst eisen straf voor leidinggevenden toeslagenaffaire

Kamer wil ambtenaren aanpakken

Donner adviseerde schadevergoeding voor een eerste groep van 300 gedupeerde ouders, maar sprak zich niet uit over wie verantwoordelijk was voor het onrechtmatig handelen. Hij noemde het stelselmatig duperen van ouders het gevolg van 'institutionele vooringenomenheid', die niet aan personen toegerekend kan worden. Staatssecretaris Snel sloot zich daarbij aan en wilde tot dusver nog geen ambtenaren aanpakken.

De Kamercommissie wil daar geen genoegen mee nemen, en vroeg daarom advies over de vraag: "Wat is het kader voor strafrechtelijke vervolging bij mogelijk strafbare feiten gepleegd door de staatssecretaris en/of zijn ambtenaren." Een aantal fracties in de Kamer wil Menno Snel dwingen tot een strafrechtelijk onderzoek tegen ambtenaren die in het verleden ver buiten hun boekje zijn gegaan.

Volg al het nieuws over de toeslagenaffaire hier

Ministeriële verantwoordelijkheid

Voor het aanpakken van ambtenaren volstaat een aangifte bij het Openbaar Ministerie (OM), zo staat in de notitie. Dat zou staatssecretaris Snel zelf kunnen doen. Het OM kan dan opsporingsonderzoek doen en daarna bekijken of ambtenaren inderdaad worden vervolgd.

Ook staatssecretaris Snel – of zijn voorganger Wiebes, onder wie de affaire ontstond – kunnen worden vervolgd. Dan is het niet het OM aan zet, maar de Tweede Kamer zelf. Op basis van de zogeheten Wet ministeriële verantwoordelijkheid kunnen vijf Kamerleden om een onderzoek vragen naar ambtsmisdrijven door bewindslieden. Als het parlement daarmee instemt, kan een commissie met vergaande bevoegdheden onderzoek doen. Op basis van de uitkomsten kan een meerderheid besluiten dat strafvervolging nodig is. Vanaf dat moment gaat de zaak naar de procureur-generaal van de Hoge Raad, waarmee strafvervolging van de staatssecretaris of zijn voorganger een feit is.

Lees ook: Nieuwe blunder rond toeslagen brengt Menno Snel verder in 't nauw

Machtsmisbruik

In de vertrouwelijke notitie wordt gesproken over 'mogelijk toepasselijke wetsartikelen' voor strafvervolging in de toeslagenaffaire. "Bij de voorliggende casus kunnen meerdere strafbepalingen aan de orde zijn." Het gaat om machtsmisbruik – dan moet wel bewezen worden dat de politicus wist welke nadelige gevolgen zijn handelen zou hebben. Dit wordt 'voorwaardelijk opzet' genoemd.

Een andere mogelijkheid is het (te lang) niet herstellen van het handelen in strijd met de wet. Dan moet aannemelijk worden gemaakt dat de staatssecretaris nalatig is geweest met herstellen van onrecht. Dat is niet eenvoudig, omdat bewindslieden een ‘grote mate van vrijheid’ hebben en niet snel sprake is van strafbare nalatigheid.

Knevelarij

Ook strafvervolging op basis van 'knevelarij' zou een optie zijn. Dit betekent, kort gezegd, dat ambtenaren in functie willens en wetens geld terugvorderden van ouders, terwijl zij er wel recht op hebben of hadden. Op machtsmisbruik staat een celstraf van maximaal drie jaar, op knevelarij maximaal zes jaar.

In de notitie wordt erop gewezen dat het niet gebruikelijk is om ministers of staatssecretarissen te vervolgen, omdat zij doorgaans in de Tweede Kamer verantwoording afleggen. "Dit staat echter niet in de weg aan het strafrechtelijk ter verantwoording roepen van een bewindspersoon."

Volg al het nieuws over de toeslagenaffaire hier

Snel onderzoekt 'verwijtbaar' handelen

In stukken die staatssecretaris Snel zojuist naar de Kamer stuurde stelt hij dat 'op dit moment nog niet duidelijk is of ambtsmisdrijven zijn gepleegd'. Hij zegt verder dat hij zich heeft laten informeren over mogelijkheden om ambtenaren eventueel aan te pakken vanwege hun rol in de toeslagenaffaire. Ook meldt hij dat hij gesprekken voert met advocaten die melden dat bewijsbaar tegen de wet is gehandeld, en dat 'strafrechtelijk verwijtbaar is gehandeld'.

Snel zegt dat als uit vervolggesprekken blijkt dat ambtsmisdrijven hebben plaatsgevonden, dat dan 'vanzelfsprekend' actie wordt ondernomen. Verder verwijst de staatssecretaris vooral naar nog lopende onderzoeken van de commissie-Donner en de Auditdienst Rijk naar andere zaken waar de Belastingdienst onrechtmatig handelde. Die onderzoeken worden eind van dit jaar verwacht.

Klokkenluider had gelijk

Komende week moet Snel zich verantwoorden in een Kamerdebat over de toeslagenaffaire en zijn afhandeling ervan. Uit de Kamerbrief die hij vandaag stuurde, blijkt dat er veel vaker tegen wet- en regelgeving werd gehandeld door de Belastingdienst / Toeslagen.

Zo meldt hij dat klokkenluider Pierre Niessen, die eerder zijn verhaal deed bij RTL Nieuws en Trouw, gelijk had dat burgers in strijd met de wet werden aangepakt.