Μία «συμφωνία» με συνέπειες

Δεν είναι σαφές τι ακριβώς υπεγράφη μεταξύ του Τούρκου προέδρου Ερντογάν και του επικεφαλής της λιβυκής «κυβερνήσεως εθνικής ενότητας» Φαγέζ αλ Σαράζ. Οι πληροφορίες μιλούν για ένα «μνημόνιο συνεργασίας» (Memorandum of Understanding). Στο διεθνές δίκαιο το σημαίνον είναι το περιεχόμενο της συμφωνίας και όχι το πώς αυτή περιγράφεται. Πάντως, ποτέ έως σήμερα μια συμφωνία θαλάσσιας οριοθετήσεως δεν έχει ονομαστεί «μνημόνιο συνεργασίας», διότι δεν έχει δεσμευτική ισχύ. Απομένει να μάθουμε τις επόμενες ημέρες τι ακριβώς συμφωνήθηκε.

Η εξέλιξη δεν προξενεί έκπληξη. Η Λιβύη έχει δύο διαφορετικές κυβερνήσεις που βρίσκονται σε εμφύλιο. Η «κυβέρνηση εθνικής ενότητας» με τον Φαγέζ αλ Σαράζ έχει έδρα την Τρίπολη και αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ. Στην ανατολική Λιβύη, με έδρα το Τομπρούκ, είναι ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ που υποστηρίζεται από τη Γαλλία, την Αίγυπτο, τα Εμιράτα, τη Ρωσία και εμμέσως από τις ΗΠΑ. Η Τουρκία (μαζί με το Κατάρ) είναι εδώ και μήνες ο σημαντικότερος υποστηρικτής της κυβερνήσεως του Αλ Σαράζ. Στέλνει στην κυβέρνηση της Τριπόλεως μισθοφόρους τζιχαντιστές από τη Συρία, πολεμοφόδια και μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Σε αντάλλαγμα, ζήτησε την υπογραφή συμφωνίας οριοθετήσεως θαλασσίων ζωνών μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας.

Η συμφωνία που αναζητεί η Τουρκία (και ίσως να υπέγραψε) παραβιάζει κατάφωρα το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Τουρκία θέλει να οριοθετήσει με τη Λιβύη τη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κρήτης! Είναι μια περιοχή με την οποία δεν γειτνιάζει γεωγραφικά. Επιπλέον, επιδιώκει να στερήσει από τη Ρόδο, την Κάσο, την Κάρπαθο και την Κρήτη την υφαλοκρηπίδα τους. Θα αφεθεί σε αυτά τα νησιά μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη εύρους 6 ν. μιλίων. Τα συγκεκριμένα νησιά είναι και πολλά και αξιόλογα από πλευράς μεγέθους και πληθυσμού. Είναι σαν να υπογράψει συμφωνία οριοθετήσεως η Γαλλία με τη Λιβύη αγνοώντας την Ιταλία, με το αιτιολογικό ότι η Σαρδηνία και η Σικελία που βρίσκονται ενδιαμέσως είναι νησιά, και συνεπώς δεν έχουν υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ…

Το ενδεχόμενο οριοθετήσεως Τουρκίας - Λιβύης ήταν αυτό που ώθησε την Ελλάδα να κυρώσει εσπευσμένα στις αρχές Οκτωβρίου τις συμφωνίες με τις οποίες παραχωρήθηκαν τα ερευνητικά τεμάχια νοτίως της Κρήτης σε κοινοπραξία όπου συμμετέχουν η ExxonMobil, η Total και η ελληνική Energean. Με αυτόν τον τρόπο κατοχυρώσαμε εγκαίρως τα δικαιώματά μας. Από εκεί και πέρα, δεν είχαμε ιδιαίτερα περιθώρια αντιδράσεως. Αφ’ ενός η εξάρτηση της κυβερνήσεως Σαράζ από την Τουρκία είναι απόλυτη. Αφ’ ετέρου οι συμμαχικές μας χώρες, που θεωρητικώς μπορούσαν να ασκήσουν πιέσεις στη Λιβύη, υποστηρίζουν το αντίπαλο στρατόπεδο.

Για την Τουρκία η υπογραφή μιας τέτοιας συμφωνίας αποτελεί στρατηγική κίνηση. Θα αποκτήσει την επιφανειακή νομιμοποίηση που τόσο της λείπει να παρεμβαίνει στην περιοχή. Θα δημιουργήσει ένα τείχος που εμποδίζει την Ελλάδα να αναπτύξει τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολικής Μεσογείου. Θα επιβεβαιώσει αυτό που διατείνεται επί χρόνια (ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα βάσει διεθνούς συμφωνίας). Τέλος –το πιο σημαντικό– θα μεταφέρει το σημείο αντιπαραθέσεως από την υφαλοκρηπίδα του Καστελλορίζου σε αυτήν της Κρήτης. Το κακό είναι ότι, αν και παράνομη, αφ’ ης στιγμής υπογραφεί, μια τέτοια συμφωνία μπορεί να ανατραπεί μόνον με υπαναχώρηση της Λιβύης ή με προσφυγή σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο. Η Τουρκία αποκλείεται να δεχθεί τη δεύτερη εκδοχή. Εάν τελικώς έχει γίνει οριοθέτηση, όσο παράνομη και να είναι, θα τη βρίσκουμε διαρκώς στα πόδια μας.
 
* Αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής και βουλευτής Α΄ Αθηνών της Ν.Δ.