ضرورت مشارکت در طراحی چهارباغ

ایسنا/اصفهان میزگرد تخصصی «چشم‌انداز چهارباغ، دیروز، امروز، فردا» شامگاه هفتم آذرماه در دهمین همایش نکوداشت اصفهان برگزار شد.

محمود درویش، معمار و شهرساز نخستین کسی بود که در این میزگرد، تاریخچه‌ای درباره تغییرات چهارباغ معرفی کرد و گفت: سال ۱۳۳۷، کوکس در نقشه خود برای چهارباغ، حرکت عبوری ماشین را ندیده بود و خیابان‌های جنبی این مسیر را برای جبران بار پیش‌بینی می‌کرد. در سال ۱۳۴۵ نیز در طرح جامع اصفهان به این خیابان‌های کمی توجه شده بود و  می‌توان گفت که مسئله پیشنهاد پیاده راه شدن چهارباغ از ۵۲ سال پیش مطرح‌شده است.

سال ۱۳۵۰ طرح تفصیلی تصویب شد و به مرور زمان تغییراتی داشت و از این سال به بعد چهارباغ را با عبور ماشین به خاطر می‌آوریم.

به گزارش ایسنا، با وجود تمام افت و خیزها، مترو از چهارباغ عبور کرد و این محور شکافته شد تا به طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو رسیدیم و این نگرانی که اگر چهارباغ پیاده راه شود کسبه ضرر می‌کنند و...وجود داشت، اما خوشبختانه رویکردها مثبت بود و به جایی رسیدیم که بعد از اتمام مترو، چهارباغ را سنگفرش کردند.

با چهارباغ نباید عجولانه برخورد کرد

در این مقطع زمانی حساسیت افراد علاقه‌مند و دغدغه‌مند این بود که ای‌کاش مطالعات بیشتری می‌شد و به جای عجله، با وسواس بیشتری و به طرز سنجیده‌تری با چهارباغ رفتار می‌کردیم. 

مدیریت شهری، پس از دیدن عکس‌العمل علاقه‌مندان شروع به نظرخواهی کرد و آن را به‌نوعی به مسابقه گذاشت و در نهایت چند مشاور را انتخاب کرد. هیئت ژوری ۲۰ نفره‌ای از اصفهان و تهران در زمینه‌های مختلف برای قضاوت انتخاب شدند و فهمیدند که هیچ‌کدام از طرح‌های ارائه‌شده در قد و قواره چهارباغ نیست و مطالعات کافی از راه یک مسابقه محدود حاصل نمی‌شود.

نهایتاً تصمیم بر این شد که یک شورای مشورتی با حضور متخصصان گوناگون از بین همان اعضای هیئت ژوری تشکیل شود و مطالعاتی را نه‌تنها درباره کف فرش محور میانی بلکه در ارتباط با تمام لایه‌های مختلف چهارباغ انجام بدهد و عجله‌ای هم در کار خود نداشته باشد. برای اینکه وقفه‌ای در کار شکل نگیرد مقرر شد که محور وسط چهارباغ به همان شکلی که بود با شن کوبیده به مدت یک سال تا شش ماه پر شود و نحوه رفتار مردم در چهارباغ موردبررسی قرار بگیرد.

اما متأسفانه بعد از گذشت یک ماه شهرداری اصفهان شروع به محصور کردن قسمتی از چهارباغ کرد و سنگفرش کردن را ادامه داد که به همین خاطر ۱۵۰ نفر از علاقه‌مندان و اساتید شهر از گروه‌های سنی و رده‌های مختلف، نامه‌ای نوشتند و از شهرداری خواهش کردند که در چهارباغ عجولانه رفتار نکند، چراکه چهارباغ گل سرسبد اصفهان است.

در نهایت و با نشست‌های مختلف، قرار شد که شهرداری قسمتی از کار را انجام بدهد و مطالعه روی بخش دیگر ادامه داشته باشد. در همین راستا چندین گروه خودجوش تشکیل شد که یکی اتاق فکر چهارباغ بود و دیگری، گروهی که در موسسه رویش مهر رفتارشناسی افراد را در چهارباغ برعهده داشت.

هم‌زمان با این گروه‌ها، به دانشجویان دانشگاه هنر اصفهان نیز پروژه‌هایی برای مطالعه فضای شهری داده شد تا چشم‌انداز آینده چهارباغ از رهگذر این مطالعات به نمایش گذاشته شود و امروز بخشی از این نتایج را با هم خواهیم شنید.»

صبوری و شفافیت لازمه انجام هر اقدامی در چهارباغ است

محمد مسعود، مدرس دانشگاه هنر نیز تاریخچه کوتاهی از روند شکل‌گیری چهارباغ ارائه و اظهار کرد: در زمان سلجوقیان، میدان نقش‌جهان یک باغ بود و حدود ۴۰۰ سال پیش در سده ۱۶ میلادی، شاه‌عباس به همراه مشاور خود شیخ بهایی، سفرهای کوتاهی به اصفهان داشت و تصمیم گرفت که اصفهان را برای سومین بار به‌عنوان پایتخت کشور معرفی و میدان نقش‌جهان را به‌عنوان یکی از نگین‌های طرح شهرسازی نوین اصفهان ایجاد کند.

هم‌زمان با این، تصمیم به احداث محور چهارباغ گرفتند؛ محوری که دو اثر هویت‌مند در ابتدا و انتهای آن قرار داشت و موجب شد که این مسیر نیز دارای هویت شود و آنچه در تصور امروز ما خیابان نام دارد، شکل بگیرد.

در هیچ جای مطالعات تاریخی‌ای که داشتم، ندیدم که وسط چهارباغ جویی باشد. تنها صحبت از یک نهر شاهی بوده که آب آن وارد چهارباغ می‌شده و پیرامون میدان نقش‌جهان دور می‌زده است. امروزه به این نتیجه رسیده‌اند که نیازی به باز زنده سازی تاریخ به‌صورت کالبدی نیست و با جلوه‌های ویژه می‌توان خاطره فضای گذشته را نگه داشت. بنابراین تلاش برای ایجاد همان شکل قدیمی، تلاشی بیهوده است که در دوره پهلوی نیز انجام و حوضچه‌ای در چهارباغ ایجاد شد. بعد از مدتی متوجه شدند که این حوضچه، نهر شاهی نیست و آب راکد جلبک می‌بندد و کثیف می‌شود. به همین دلیل آن را خراب و تسطیح کردند.

پیاده راه‌سازی چهارباغ، فرصت خوبی برای شهروندان و مردم بود و پیش‌نیاز آن ایجاد فرهنگ پیاده مداری؛ به همین دلیل سه‌شنبه‌های بدون خودرو شکل گرفت تا آنچه در همه شهرهای تاریخی با پیاده راه‌سازی برای حفظ خاطره‌ها شکل‌گرفته بود در این محور خالی از ماشین نیز شکل بگیرد.

احساس می‌کنم که در حال حاضر عملیات چهارباغ با سرعتی نامطلوب پیش می‌رود و بحث شفافیت که در آن ‌هم‌افزایی بخش‌های مختلف را شاهد باشیم، به فراموشی سپرده‌شده است.

نمایندگانی از چند کشور خارجی تا پایان سال قرار است به دانشگاه هنر اصفهان بیایند و درباره چهارباغ نیز نظر بدهند، چراکه چهارباغ باید در سطح جهان خاطره ساز باشد و برخورد با آن نیز باید در شأن اهمیت این محور تاریخی باشد.

به اتاق فکر چهارباغ بپیوندید

امیر محمد اخوان، معماری که دیگر سخنران این میزگرد بود نیز گفت: اتاق فکر یا اتاق هم‌اندیشی چهارباغ از بهمن‌ماه ۱۳۹۷ برای مقابله با اتفاقاتی که در صحنه میانی چهارباغ در حال رخ دادن بود تشکیل شد و جلسات آن همچنان ادامه دارد.

تا زمانی که رابطه حاکمان محلی و مدیران شهری، با فضاهایی مثل انجمن دوستداران اصفهان و اتاق هم‌اندیشی چهارباغ درست نشود، صرفاً به ذکر مصیبت پر نمودارترین اتفاقات می‌پردازیم به همین دلیل اگر چه کار سختی بود اما تصمیم گرفتیم که با معاونت شهرسازی و همچنین کمیسیون شهرسازی باب گفتگو را باز کنیم تا راه برای یک تعامل طولانی گشوده شود.

ما مسئولان را با نام اتاق هم‌اندیشی دعوت کردیم و صحبت‌های چالشی‌ای نیز مطرح شد و آنها گفتند اگر طرح بهتری دارید بیاورید. گفتیم که محتوای کارگروه، هم‌اندیشی است نه ارائه طرح و بنا به شرایط اجتماعی، سیاسی و حاکمیتی موجود، این حرکت احتمالاً به سمت واگرایی و شاید فروپاشی بینجامد. 

به‌هرحال، پیگیری‌های زیادی در مرکز پژوهش‌های شورای شهر و کمیسیون شهرسازی انجام شد و به یک سند دیپلماسی شهری رسیدیم تا محلی برای ایده‌های شهری در فضایی دموکراتیک و آزادمنشانه شکل بگیرد که شاید دور از انتظار پیشکسوتان باشد اما به‌هرحال در حال ادامه این راه هستیم.

در اتاق هم‌اندیشی چهارباغ به حضور شهروندان دغدغه‌مند و مسئول نیاز داریم و اگر افراد تمایلی به این کار دارند می‌توانند درخواست خود را به انجمن دوستداران اصفهان ارائه کنند تا این همگرایی تقویت شود چراکه تجربه نشان داده است به‌جز این روش، راهی برای تأثیرگذاری در پروژه‌ها نیست.

اصفهان دو محور ژنوم دارد که یکی محور طبیعی زاینده‌رود است و دیگری محور چهارباغ. اگر بتوانیم در این دو محور کنار هم باشیم و به ثبت ایده‌ها بپردازیم، اثری که امضای ۱۵۰ امضا و ایجاد سکته‌ای در انجام عملیات عمرانی محور چهارباغ داشت، در بقیه پروژه‌ها نیز می‌توانیم داشته باشیم.

شهر خلاق،  وابسته به مشارکت شهروند خلاق است

محمد عرب، دیگر معمار حاضر در جمع اظهار کرد: با پیاده راه شدن چهارباغ شاهد دو پیامد جدی هستیم؛ ابتدا این‌که این، یکی از معدود دفعاتی است که با یک فضای شهری با حضور حداکثری خرده‌فرهنگ‌ها در مکانی واحد مواجهیم  و دوم اینکه نقد به مدیریت شهری برخلاف سال‌های قبل در این محور به یک برخورد کنشگرانه بدل شده است و گروه‌هایی را ایجاد کرده است.

طی دهه‌های گذشته، برخوردهای بالا به پایین و کالایی شدن فضا و معماری و منفعت شخصی، اهمیت بیشتری پیداکرده و هزینه‌های زیادی به شهر تحمیل‌شده که نتیجه مناسبی نداشته و شکست‌خورده است؛ مثل پروژه جهان‌نما، بدنه شرقی چهارباغ و میدان امام علی (ع).

امروز با جامعه‌ای مواجهیم که تعریفش از مداخله در پیرامون، به محدوده خانه‌اش کاهش پیداکرده و اگر تا یکی دو دهه پیش، محله، عرصه بینابینی خانه و شهر و شاهد حضور فعالانه افراد بود اکنون این ساختار طی یک دهه گذشته ازدست‌رفته است.

بنابراین امروز توجه به مشارکت امری اجتناب‌ناپذیر است و اگر شعار شهر خلاق و هوشمند سر می‌دهیم باید بدانیم که شهر خلاق و هوشمند وابسته به شهروند خلاق و هوشمند است. ساختار شهرداری امروز به‌تنهایی قادر به انجام مسائل پیچیده شهری نیست و باید مشارکت را مدنظر قرار بدهد. مشارکت، بهره‌گیری از قدرت خلاقانه شهروندانی است که صرفاً کارشناس رسمی هم نیستند اما می‌توانند نقش فعالی در تصمیم‌گیری و تصمیم سازی ها ایفا کنند.

روایت‌هایی که به شهر کمک می‌کنند

همچنین حسین شریفی، به نمایندگی از دست اندرکاران پروژه خوانش اصفهان معاصر، گفت: از سال ۱۳۹۷ پروژه خوانش اصفهان معاصر در موسسه فرهنگی هنری رویش مهر شکل گرفت. این طرح، خوانشی از پایین به بالا دارد و می‌تواند مکمل پروژه‌های رسمی شهر باشد.

روند کار به این شکل است که افراد متخصصِ درگیر در این پروژه،به‌عنوان یک شهروند عادی روایت خود را از برخورد با یک مکان در قالب داستان، خاطره و ... می‌نویسند تا جنبه‌های مطالعات شهری مغفول را پوشش بدهند و این مسئله را نهادینه کنند که اصفهان پیش و بیش از آنکه توسط شهر سازها ساخته شود، ساخته شهروندان است که خودآگاه یا ناخودآگاه با تمایلات و رفتارهای خود این کار را انجام می‌دهند.

شاید این روایت‌ها به نظر شخصی برسند اما مجموع آن‌ها یک پروژه چندصدایی و چندوجهی را شکل می‌دهد که درکی از دنیای اجتماعی خود را ارائه می‌کند و  می‌تواند راهگشای پروژه‌های طراحی شهری باشد.

این پروژه به‌هیچ‌وجه قصد ارائه طرح به مدیریت شهری را ندارد بلکه روی شناخت و تجلی رفتارهای افراد در شهر کار می‌کند. رفتارهایی که ناشناخته ماندن آن‌ها و توجه نکردن به آن‌ها موجب شکست پروژه‌های شهری می‌شود.

پروژه خوانش معاصر می‌تواند به این سؤال‌های اصلی پاسخ بدهد که برای که طراحی می‌کنیم؟ کجا طراحی می‌کنیم؟ و چه طراحی می‌کنیم؟

طرح ما با  خوانش محله مرداویج آغاز شد، اما به دلیل شروع طرح پیاده راه‌سازی چهارباغ تصمیم گرفتیم آن را نیمه‌کاره رها و روی آدم‌های چهارباغ کار کنیم. تاکنون به‌طور پیوسته ۱۲ نفر درگیر این طرح بوده‌اند و بدون هیچ هزینه‌ای ساعت‌ها برای این طرح که نمونه‌ای در ایران و جهان ندارد وقت گذاشته‌اند تا سرآغاز یک اتفاق مثبت در پروژه‌های شهری باشند.

جلسات این پروژه، روزهای یکشنبه هر هفته در موسسه فرهنگی رویش مهر انجام می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند.

انتهای پیام